Italio

Italio
(Italia, IT)

Ĉefurbo

Romo

Lingvo

Itala

Areo

302.068,26 km²

Loĝantaro

58.997.201 ab. (1 gennaio 2023)

Monunuo

eŭro (EUR, €)

Tel. antaŭkodo

+39

Horzono

UTC +1 (somere UTC+2)

Italio, (aŭ Italujo), (Itale: Italia - elp. i'talja), estas lando sur la itala duoninsulo.

Naturaj limoj de Italio estas norde la montoĉeno Alpoj, kaj ĉe la ceteraj flankoj la Mediteranea Maro, kiu ĉirkaŭ Italio havas plurajn lokajn nomojn: la Liguria, la Tirena, la Adriatika, la Ionia maroj estas la ĉefaj.

Montoj kaj maroj allogas turistojn. Alpoj estas la plej alta montoĉeno en Eŭropo (sen konsidero de Kaŭkazo). La Adriatika marbordo estas preskaŭ tute sabla.

Antikvaj civilizoj (Romio, Grekoj en la sudo, Etruskoj) postlasis multegaj signoj de sia agado. Belajn konstruaĵojn faris homoj dum Mezepoko, Renesanco, Baroka epoko. Estas multegaj artaj muzeoj. Turistoj amantaj historion aŭ arton amasiĝas en kelkaj famaj urboj - Venecio, Florenco, Romo kaj aliaj.

Regionoj

Entute estas 20 regionoj, kiujn oni povas tradicie grupigi en "grandaj regionojn" (aŭ "superregionoj" - itale macroregioni).

Nordokcidenta Italio (Piemonto, Lombardio, Ligurio, Aosta Valo)
ĉefaj urboj Milano, Torino kaj Ĝenovo

Nordorienta Italio (Veneto, (aŭ Venetio), Emilio-Romanjo, Trentio-Sudtirolo, Friulo-Venecio Julia)
ĉefaj urboj Venecio, Bolonjo kaj Triesto

Centra Italio (Toskanio, Umbrio, Markio, Latio, Abruco)
en Centra Italio estas la landa ĉefurbo, Romo (en Latio) kaj la fama arta urbo Florenco (en Toskanio)

Suda Italio (Kampanio, Bazilikato, Kalabrio, Apulio, Molizo)
la plej granda urbo de Suditalio, Napolo (en Kampanio) estis ĝis 1860 ĉefurbo de reĝlando entenanta la tutan Suditalion kaj Sicilion

Sicilio
la plej granda insulo de mediteraneo, ĝi estas fama pro la antikvaj temploj kaj la vulkano Etno; ĝia ĉefurbo estas Palermo

Sardinio, (aŭ Sardio),
la dua plej granda insulo en la Mediteraneo, kun sovaĝa interno kaj travideblaj marakvoj

SVISLANDO

Mediteraneo

Blanka Monto

Romo

Milano

Urboj

La plej grandaj urboj (ekde 500mil loĝantoj) estas:
- Romo (Roma), la ĉefurbo, alirpunkto al Vatikano; riĉega je restaĵoj de antikva Romio (Koloseo, Roma Forumo, Via Appia ktp), famaj preĝejoj (inter kiuj la kvar grandaj bazilikoj Sankta Petro, Sankta Johano, Sankta Maria la Granda kaj Sankta Paŭlo), gravaj muzeoj, folkloraj kvartaloj.
- Milano (Milano), la plej granda urbo en Norditalio kaj koro de la itala ekonomio; estas gravaj monumentoj de pluraj epokoj;
- Napolo (Napoli), la plej granda urbo en Suditalio, fama pro sia golfo kaj sia popolarto; estas ankaŭ mezepokaj kasteloj kaj preĝejoj, katakomboj, gravaj muzeoj;
- Torino (Torino), en Piemonto, iam ĉefurbo de la piemonta ŝtato;
- Palermo (Palermo), ĉefurbo de Sicilio, riĉa je monumentoj mezepokaj kaj postaj; fama en ĝi estas ankaŭ la strata manĝaĵo;
- Ĝenovo (Genova), grava havenurbo ĉe la nordokcidenta marbordo; ĝi entenas plurajn monumentojn kaj belajn ĝardenojn.

Kelkaj mezgrandaj urboj (pli ol 100mil loĝantoj), famaj pro siaj vidindaĵoj:
- Venecio (Venezia), konstruita sur lagunaj insuletoj kaj riĉa je mezepokaj kaj renesancaj monumentoj
- Bolonjo (Bologna)
- Florenco (Firenze), tre fama pro siaj mezepokaj kaj renesancaj konstruaĵoj
- Padovo (Padova)
- Verono (Verona)
- Parmo (Parma)
- Modeno (Modena)
- Feraro (Ferrara)
- Peruĝo (Perugia)
- Taranto (Taranto)
- Katanio (Catania)
- Sirakuzo (Siracusa), antikva greka kolonio

Esperantaj urboj

Ĉe la paĝo Grupoj de Itala Esperanto-Federacio troveblas la listo de urboj kie pli facile oni povas renkontiĝi kun esperantistoj.

Milano gastigas la oficejon de la itala federacio, kaj ĝian libroservon.

Aliaj cellokoj

Arkeologiaj elfosaĵoj de Pompejo

Eniri

Ekde la 26-a de marto 1995 en la ŝtato validas la Traktato de Schengen. Tiel forfalis la limkontroloj inter pluraj ŝtatoj de la Eŭropa Unio kaj civitanoj de tiuj ŝtatoj por la vojaĝo al Italio bezonas nur personan legitimilon, nek pasporton nek vizon. La civitanoj de multaj aliaj landoj bezonas legitimilon, kelkfoje pasporton, sed ofte ne bezonas vizon por turismaj vizitoj.

Ĉiuj ne-EU, EEA aŭ svisaj civitanoj restantaj en Italio dum 90 tagoj aŭ malpli devas deklari sian ĉeeston en Italio ene de 8 tagoj post alveno. Se via pasporto estis stampita ĉe la alveno en Italio, la stampo validas kiel tia deklaro. Ĝenerale, kopio de via hotelregistrado sufiĉos se vi loĝas en hotelo. Alie, tamen, vi devos iri al policoficejo por plenigi la formularon (dichiarazione di presenza). Malsukceso fari tion povas rezultigi elpelon. Vojaĝantoj restantaj pli ol 90 tagojn ne bezonas plenumi ĉi tiun deklaron, sed anstataŭe devas havi taŭgan vizon kaj devas akiri loĝpermeson (permesso di soggiorno).

Eniri aviadile

La ĉefaj internaciaj flughavenoj en Italio estas en Romo (2 flughavenoj: Fiumicino kaj Ciampino) kaj en Milano (3 flughavenoj: Malpensa, Linate, Orio al Serio).

Pluaj gravaj flughavenoj estas en Torino, Ĝenovo, Verono, Venecio, Triesto, Bolonjo, Florenco, Pizo, Ankono, Napolo, Bario, Brindizio, Kaljaro, Palermo, Katanio.

Eniri trajne

Internaciaj trajnoj traveturas la Alpojn (kaj la apudan landlimon ĉe la marbordo) en kelkaj lokoj, ofte tra longaj galerioj.

De okcidente al oriente la plej gravaj fervojaj landlimotrairejoj estas:

Ventimiglia, ĉe la bordo de la Ligura Maro; trajnoj inter (Milano/Florenco)-Ĝenovo kaj Nico(-Marsejlo); kutime necesas ŝanĝi trajnon en Ventimiglia mem;
Frejus, la plej grava fervoja galerio inter Italio kaj Francio, sur la fervojo Liono-Torino
Simplono, la plej grava fervoja galerio inter Italio kaj Okcidenta Svislando, sur la fervojo Bazelo/Ĝenevo-Milano
Chiasso inter Komo kaj Lugano, sur la fervojo Zuriko-Milano, trairanta Alpojn pli norde, ene de Svislando
Brenero, malalta (1372m) montopasejo en la Alpoj, sur la fervojo Munkeno-Verono
Tarvisio sur la fervojo Vieno-Venecio
Villa Opicina apud Triesto, sur la fervojo Ljubljano-Venecio

Eniri buse

flixbus.it kaj Megabus proponas hejmajn kaj internaciajn itinerojn. Estas regulaj busoj inter Ljubljano, slovenaj marbordaj urboj kaj Istrio (Kroatio) kaj Triesto (Italio). Ĉi tiuj servoj estas malmultekostaj kaj de Triesto pli da konektoj kun la resto de Italio abundas. Ekzistas ankaŭ buso kiu iras de Malmö, Svedio tra Danio, Germanio kaj Svislando kaj poste iras tra la lando kaj poste reen al Svedio.

Eniri ŝipe

Italio kuŝas meze de la Mediteraneo kaj havas multajn havenojn, grandajn kaj malgrandajn. Do, eblas atingi Italion ŝipe, precipe de aliaj mediteraneaj landoj.

Pluraj kunligoj estas servataj de pramoj. Kelkaj gravaj internaciaj pramlinioj estas:

al/de Hispanio (Barcelono-Ĝenovo, Barcelono-Sardinio, Barcelono-Civitavecchia)
al/de Korsiko (Korsiko-Ĝenovo, Korsiko-Livorno, Korsiko-Sardinio ktp)
al/de Tunizio (Tunizo-Palermo, Tunizo-Napolo, Tunizo-Salerno, Tunizo-Civitavecchia, Tunizo-Ĝenovo)
al/de Malto (Malto-Pozzallo, Malto-Katanio, Malto-Salerno)
al/de Grekio (itala flanko: Venecio, Ankono, Bari, Brindizio, Otranto; greka flanko: Igumenico, Patraso, Ioniaj Insuloj)
al/de Albanio (Apulio-Albanio, Ankono-Albanio)
al/de Kroatio

Eniri aŭte

Italio limas al Francio, Aŭstrio, Svislando kaj Slovenio. Ĉiuj landlimoj estas malfermitaj (sen pasporto/dogankontroloj), sed aŭtoj povas esti haltitaj malantaŭ la limo por hazardaj kontroloj.

Eniri bicikle

Italion atingas pluraj internaciaj biciklovojoj.

El la aro "Eŭrovelo" estas menciindaj:

EV5 "Romea-Francigena" Londono-Brindizio
EV7 "Vojo de la Suno" Norda Kapo - Sicilio/Malto
EV8 "Mediteranea Vojo" Hispanio-Grekio
EV9 "Baltiko-Adriatiko" Gdansko-Pula

Eniri piede

Kompreni

Tereno

Tre gravan rolon ludas en Italio montoj. Norde, la landlimo kun la najbaraj landoj estas markata de la plej alta montoĉeno en la Eŭropa Unio - la Alpoj - pli altaj okcidente (kie situas la Blanka Monto, ĉ. 4800m, la plej alta pinto), malpli altaj oriente.

Ĉe la suda bordo de Alpoj estas pluraj lagoj de glacia deveno, similaj al tiuj kiuj kuŝas sur la norda bordo. Pli sude, inter Alpoj kaj Apeninoj, estas la Pada Ebenaĵo, sufiĉe vasta ebenaĵo kreita de la rivero Pado. (En la ceteraj partoj de Italio estas nur malgrandaj ebenaĵoj.)

Alia grava montoĉeno en Italio trakuras la duoninsulon de ĝia nordo al ĝia suda fino: la Apeninoj. La plej alta monto, Gran Sasso (= Granda Ŝtono), estas 2914m alta kaj situas en Abruco, en Centra Italio; sur ambaŭ flankoj de la montoj estas malgrandaj ebenaĵoj kaj precipe montetoj, ĝis la du marbordoj, riĉaj je bonaj strandoj;

ankaŭ Suditalio estas grandparte montara, precipe en Kalabrio, sed Apulio estas grandparte ebena aŭ preskaŭ ebena; en Suditalio estas ankaŭ la fama vulkano Vezuvio, kiu laste erupciis en 1944;

La plej alta pinto sude de Alpoj estas tamen en Sicilio: ĝi estas granda vulkano, Etno (itale: Etna), 3300m. En Suditalio estas aliaj aktivaj vulkanoj, pli malgrandaj, kelkaj submaraj, inter kiuj tre famaj estas Vezuvio (Vesuvio), apud Napolo, kaj Strombolo (Stromboli), en la samnoma insuleto.

Malaktivaj vulkanoj estas ankaŭ en centra Italio. Pluraj postlasis cirklajn vulkandevenajn lagojn.

Ne estas grandaj riveroj. La plej longa, Pado, kun 652 km estas la 27-a en la listo de la plej longaj riveroj en la Eŭropa Unio. Tibero, kvankam longa nur ĉ. 400km, estas tamen fama, ĉar sur ĝia bordo naskiĝis Romo.

Italio havas plurajn insulojn, kiuj estas tamen aŭ grandaj (Sicilio kaj Sardinio, la plej grandaj insuloj en Mediteraneo) aŭ malgrandaj (la areo de la plej granda el tiuj ĉi estas ĉ. 1/100 de la areo de Sicilio aŭ Sardinio).

Historio

Homoj estas sur la itala duoninsulo dum almenaŭ 200,000 jaroj. La etruska civilizo daŭris de antaŭhistorio ĝis la 2-a jarcento a.K. La etruskoj prosperis en la centro kaj nordo de kio nun estas Italio, precipe en lokoj nun reprezentitaj fare de norda Latio, Umbrio kaj Toskanio. Romo estis dominita fare de la etruskoj ĝis la romianoj venkis la proksiman etruskan urbon Veio-n en 396 a.K. En la 8-a kaj 7-a jarcentoj a.K., grekaj kolonioj estis establitaj en Sicilio kaj la suda parto de la Italio kaj la etruska kulturo rapide iĝis influitaj per tiu de Grekio. Ĉi tio estas bone ilustrita ĉe kelkaj bonegaj etruskaj muzeoj; Etruskaj tomboj ankaŭ estas bone vizitindaj.

La Romia Imperio

Antikva Romo estis komence malgranda vilaĝo fondita ĉirkaŭ la 8-a jarcento a.K. Kun la tempo, ĝi kreskis en unu el la plej potencaj imperioj kiujn la mondo iam vidis, ĉirkaŭante la tutan Mediteraneon, etendiĝante de la norda marbordo de Afriko ĝis tiom norde kiel la suda parto de Skotlando. La Romia Imperio multe influis okcidentan civilizon. Ĝia konstanta malkresko komenciĝis en la 2-a jarcento p.K., kun "krizo" en la 3-a jarcento p.K. kiu trafis precipe forte, alportante gvidantojn kiuj plejparte dependis de la militistaro kaj ofte estis senpovigitaj en nur kelkaj jaroj da regado. La imperio finfine rompiĝis en du partojn en 395 p.K.: la Okcidenta Romia Imperio kun sia ĉefurbo en Romo, kaj la Orienta Romia Imperio aŭ Bizanca Imperio kun sia ĉefurbo en Konstantinopolo. La okcidenta parto, sub atako de la gotoj, vandaloj, hunoj kaj multaj aliaj grupoj finfine kolapsis en la malfrua 5-a jarcento p.K., lasante la italan duoninsulon dividita. Post ĉi tio, Romo pasis en la tielnomitan Malhela Epoko. La urbo mem estis prirabita de saracenoj en 846. Romo iris de urbo de 1,000,000 homoj en la unua jarcento p.K. al apenaŭ punkto sur la mapo antaŭ la sepa jarcento p.K., kaj la ŝtonoj de ĝiaj antikvaj monumentoj estis forigitaj por konstrui novajn konstruaĵojn.

De sendependaj urboŝtatoj ĝis unuiĝo

Post la falo de la Okcident-Romia Imperio, la itala duoninsulo estis dividita en multajn sendependajn urboŝtatojn, kaj restis tiel dum jarcentoj poste.

En la 6-a jarcento p.K., ĝermana tribo, la lombardoj, alvenis de la nordo; tial la nuna norda regiono de Lombardio. La potenc-ekvilibro inter ili kaj aliaj invadantoj kiel ekzemple la bizancanoj, araboj, kaj islamaj saracenoj, kun la Sankta Romia Imperio kaj la papofico signifis ke ne estis eble unuigi Italion, kvankam pli postaj alvenoj kiel ekzemple la karolingoj kaj la Hohenstaufens sukcesis altrudi ian kontrolon. Tiel Norda Italio estis sub la malsolida kontrolo de dinastioj de kio nun estas Germanio kaj multaj grandurboj konkurantaj pri sendependeco defiis la regulon de kaj papo kaj imperiestro, helpante kun ambaŭ kontraŭ la aliaj de tempo al tempo. En la sudo, la Regno de la Du Sicilioj, rezulto de unuigo de la Regno de Sicilio kun la Regno de Napolo en 1442, havis sian ĉefurbon en Napolo. En la nordo, Italio restis kolekto de malgrandaj sendependaj urboŝtatoj kaj regnoj ĝis la 19-a jarcento. Unu el la plej influaj urboŝtatoj estis la Respubliko de Venecio, konsiderata unu el la plej progresemaj de sia tempo. La unua publika operejo malfermiĝis tie en 1637, kaj por la unua fojo permesis al pagantaj membroj de la ĝenerala publiko ĝui kio estis kortega distro rezervita por la aristokrataro, tiel permesante al la artoj prosperi. Italoj turnis sin al fortuloj por alporti ordon al la urboj, kaŭzante la evoluon de dinastioj kiel ekzemple la Medici en Florenco. Ilia patroneco de la artoj permesis al Florenco iĝi la naskiĝloko de la Renesanco kaj helpis ebligi geniajn virojn kiel ekzemple Leonardo da Vinci kaj Mikelanĝelo aperi. Romo kaj ĝiaj ĉirkaŭaj regionoj iĝis la Papa Ŝtato, kie la papo havis kaj religian kaj politikan aŭtoritaton.

Ekde 1494 Italio suferis serion da invadoj de la aŭstroj, francoj kaj hispanoj; ĉi-lasta finfine venkis.

Post kiam Vasco da Gama veturis la Kabo-Itinero ĉirkaŭ Afriko, kaj Kristoforo Kolumbo (kiu estis el Ĝenovo sed laboranta por la reĝo kaj reĝino de Hispanio), multe de la mediteranea komerco - precipe kun Azio tra la Proksima Oriento - estis delokigita, igante italajn komercistojn malpli gravaj. Dum eksterlandaj imperioj kiel la Aŭstro-Hungara Imperio, Francio kaj Hispanio regis la italan duoninsulon, ĝi restis centro de la belartoj, kaj estis de la 17-a ĝis la 19-a jarcento la ĉefa celo por la Grandturneo de riĉaj junuloj el Britio kaj Eŭropo.

La Reĝolando de Sardinio komencis unuigi Italion en 1815. Giuseppe Garibaldi gvidis ekspedicion por unuigo en suda Italio, dum la nordo volis establi unuiĝintan italan ŝtaton sub sia rego. La norda regno sukcese defiis la aŭstrojn kaj establis Torinon kiel ĉefurbon de la lastatempe formita ŝtato. En 1866, reĝo estis aneksita Venecio. En 1870, estis aneksita Romo. La papo perdis multon da sia influo, kaj lia politika aŭtoritato nun estas limigita al la Vatikanurbo.

La Reĝolando de Italio

Post unuiĝo, la Reĝolando de Italio okupis partojn de Orienta kaj Norda Afriko.

Ĉe la eksplodo de 1-a Mondmilito, malgraŭ esti en alianco kun Germanio kaj Aŭstro-Hungario, Italio rifuzis partopreni la militon. Fine, Italio eniris la militon, sed kiel aliancanoj de la Unuiĝinta Reĝlando kaj Francio. Kiel rezulto de la venko de Italio kaj ĝiaj aliancanoj, Italio aneksis iaman aŭstro-hungaran teron. Tamen, Italio ne povis akiri multon da kion ĝi deziris, kaj tio, aldone al la alta kosto de la milito, kondukis al populara malkontento. Tion manipulis la naciistoj, kiuj evoluis al la faŝisma movado.

En oktobro 1922, la Nacia Faŝisma Partio, gvidita fare de Benito Mussolini, iama socialisto kiu estis forĵetita el la partio pro sia pormilita sinteno, provis puĉon kun ĝia "Marŝo sur Romo"; timante la ebla batalo la timema reĝo Vittorio Emanuele la 3-a preferis cedi kaj fari Mussolini-n ĉefministro. Pakto kun Germanio estis farita fare de Mussolini en 1936. Dum la 2-a Mondmilito, Italio estis invadita fare de la aliancanoj en junio 1943, kaŭzante la kolapson de la faŝisma reĝimo kaj la aresto, fuĝo, rekapto kaj ekzekuto de Mussolini. En septembro 1943, Italio kapitulacis. Tamen, batalado daŭris sur sia teritorio por la resto de la milito, kun la aliancanoj kontraŭbatalantaj tiujn italajn faŝistojn kiuj ne kapitulacis, same kiel germanajn trupojn.

Itala Respubliko

En 1946, reĝo Umberto II estis devigita abdiki kaj Italio iĝis respubliko post referendumo. En la 1950-aj jaroj, Italio iĝis membro de NATO. La Marshall-plano helpis revivigi la italan ekonomion kiu, ĝis la 1960-aj jaroj, ĝuis periodon de daŭra ekonomia kresko. Grandaj urboj kiel Romo revenis al esti popularaj turistlokoj, esprimitaj en kaj amerikaj kaj italaj filmoj kiel ekzemple "Roman Holiday" aŭ "La Dolce Vita". En 1957, Italio iĝis fondmembro de la Eŭropa Ekonomia Komunumo. Komenciĝante kun la "ekonomia miraklo" de la 1950-aj jaroj, multaj germanoj komencis pasigi siajn feriojn en Italio, kaj Norda Italio estis precipe populara ĉe germanoj ekde tiam. Eĉ ĝis la punkto ke la disvastiĝo de pico (specialaĵo de suditalio, al norda Italio laŭdire originis de germanaj turistoj postulantaj tion, kion ili pensis esti "itala manĝaĵo".

De la malfruaj 1960-aj jaroj ĝis la malfruaj 1980-aj jaroj, aliflanke, la lando travivis ekonomian kaj politikan krizon. Ekzistis konstanta timo, ene kaj ekster Italio, ke la Komunista Partio, kiu regule balotigis pli ol 20% de la voĉoj, iam formos registaron. Multaj intrigoj de la partioj de la establado malhelpis tion. Italio suferis terorismon de dekstro kaj maldekstro, inkluzive de la ŝoka kidnapo kaj murdo de ĉefministro Aldo Moro, kiu baldaŭ antaŭe forĝis la "historian kompromison" kun la komunistoj. Kelkaj atakoj supozitaj esti faritaj fare de maldekstremaj grupoj nun povas esti certaj originis de dekstraflankaj grupoj provantaj misfamigi la Komunistan Partion. Engaĝiĝo de la NATO "resti malantaŭ" organizo (supoze funkcii kiel gerilforto kaze de sovetokupado), Gladio, kiu inkludis multajn dekstremajn ekstremistojn estis asertita en pluraj kazoj. Tiu turbula periodo estas memorita kiel la Jaroj de Plumbo, aŭ anni di piombo.

Ekde 1992, Italio alfrontis masivan registaran ŝuldon kaj ampleksan korupton. Skandaloj implikis ĉiujn ĉefajn partiojn, sed precipe la Kristandemokratojn kaj la Socialistojn, kiuj ambaŭ estis dissolvitaj. La elektoj (1994) kaŭzis la sukceson de amaskomunikila magnato Silvio Berlusconi kiel ĉefministro; Berlusconi estis polemika figuro ene kaj ekster Italio, kaj trovis sin en tribunalo multfoje. Iuj homoj eĉ diras, ke lia politika kariero komenciĝis kiel provo eviti laŭleĝajn sekvojn per parlamenta imuneco. Post la elektoj de 2018, du popolismaj partioj formis registaron, la kontraŭ-establa "Movimento Cinque Stelle" (Kvin Stela Movado, M5S) kaj la ekstremdekstra "Lega" (Ligo) kuniĝantaj por formi senprecedencan popolistan koalician registaron. Ĉi tiu koalicio rompiĝis en 2019 pro malkonsentoj pri la traktado de rifuĝintoj el Afriko, kaj nova registaro konsistanta el M5S kun la centro-maldekstra Partio Democratika (PD) formiĝis, kvankam ankaŭ tiu registaro ne daŭris multe.

En la lastaj elektoj formiĝis novan dekstran registaron, kiu por la unua fojo havas kiel ĉefministro virinon, (kaj estas ankaŭ la unua fojo ke la ĉefministro apartenas al partio kiu, iamaniere, estis ligita ideale al faŝismo, (ankaŭ se nun ŝi kondamnas la erarojn de la faŝismo).

Lingvoj

La ĉefa lingvo parolata en Italio estas la itala, unu el la latinidaj lingvoj.

Regionaj dialektoj, (kiuj ĝis antaŭ malmultaj jardekoj estis la veraj patrinaj lingvoj de italoj), estas nun multe malpli konataj.

En kelkaj areoj de Norditalio estas oficiale agnoskataj ankaŭ la franca (Aosta Valo), la germana (Sudtirolo), la ladina (ankaŭ Trentio-Sudtirolo) kaj la slovena (Friulo). En kelkaj valoj de Piemonto oni uzas tradicie la okcitanan.

En Apulio kaj Kalabrio estas komunumoj kie oni parolas la grekan, kaj en aliaj komunumoj de Kalabrio kaj Sicilio oni parolas la albanan.

En Sardinio oni tradicie parolas la sardan, kaj en kelkaj lokoj la katalunan kaj la korsikan.

Klimato

La baro de Alpoj protektas Italion de la nordaj ventoj kaj la maro ĉirkaŭanta ĝin mildigas la klimaton. Do la klimato varias inter modere varma kaj subtropika.

Estas tamen grava malsamo inter Norditalio (sen Ligurio) kaj la ceteraj regionoj:

NORDITALIO: la klimato estas pli malseka, pluvoj estas pli abundaj la tutan jaron, inkluzive de la somero, kaj vintre nebulo estas ofta kaj neĝo falas ĉiun jaron, kvankam nur dum kelkaj tagoj en la ebenaĵoj
CENTRA KAJ SUDA ITALIO (+ Ligurio kaj insuloj): la klimato estas pli seka, pluvoj estas abundaj nur vintre kaj tre maloftaj dum la somero, kaj neĝo falas nur sur la montoj (krom en aparte malvarmaj jaroj); nur en tiuj regionoj la klimato estas vere Mediteranea klimato.

Nur aŭtune kaj vintre la temperaturo estas klare pli alta en la sudo ol en la nordo; printempe kaj somere la temperaturoj estas pli similaj.

Nepre memoru ke tiu ĉi priskribo ĝustas nur pri areoj ne tre altaj sur la marnivelo. La montara klimato estas, kompreneble, pli malvarma, kaj ofte ankaŭ pli malseka. Sur Alpoj estas lokoj, super 3000-4000m, kies klimato estas tre simila al la polusa klimato.

Transportiĝi

Bolonjo (Ruĝaj terakotaj tegmentoj kaj brikaj turoj)

Trajne

Trajnservoj en Italio estas ĝenerale bonaj, oftaj, kaj ĝenerale fidindaj. Sur kelkaj rapidaj fervojoj estas elekto inter "Nuovo Trasporto Viaggiatori" (private posedata) kaj "Trenitalia" (ŝtata posedata). Sur aliaj itineroj, aŭ Trenitalia aŭ regiona servo disponiĝas.

Nuovo Trasporto Viaggiatori - http://www.italotreno.it/EN/Pages/default.aspx - tel. +39 060708

NTV-trajnoj "Italo" altrapidaj trajnoj servas ĉefajn urbojn. Ĝi estas luksa servo, sed por iuj itineroj kaj datoj, iliaj prezoj povas esti pli malaltaj ol tiuj de la konkurado.

Trenitalia - http://www.trenitalia.com/tcom-en - tel. +39 892021

Trenitalia havas ampleksan gamon de trajnospecoj: altrapidaj trajnoj (Frecciarossa, Frecciargento, Frecciabianca), Interurbaj, regionaj trajnoj (Regionali, Regionali Veloci) kaj internaciaj trajnoj (Eurocity, Euronight).
Altrapidaj trajnoj estas tre komfortaj, vojaĝas ĝis 360km/h kaj haltas nur ĉe ĉefaj stacidomoj kaj ligas nur la ĉefajn urbojn. Ili pagas suplementon al la norma bileto, kiu inkluzivas la rezervan kotizon. Regionaj trajnoj estas la plej malrapidaj, plej malmultekostaj kaj malplej fidindaj, haltantaj ĉe ĉiuj stacioj. Interurbaj trajnoj estas meze inter altrapidaj kaj lokaj trajnoj. Ili estas ĝenerale fidindaj.

Trajnspecoj

En longdistancaj trajnoj estas 1-a kaj 2-a klasoj. Bileto de 2-a klaso kostas ĉirkaŭ 80% la prezon de bileto de 1-a klaso. En altrapidaj trajnoj vi ankaŭ povas elekti inter bazaj, normaj kaj flekseblaj biletoj. Bazaj biletoj kompreneble estas la plej malmultekostaj. Dum navedanthoroj, sur gravaj nord-sudaj itineroj dum la ferioj, aŭ antaŭ kaj post grandaj politikaj manifestacioj, trajnoj sur la pli malaltaj trajnospecoj ofte estas troloĝataj.

Kvankam inter Milano kaj Napolo (inkluzive de Bolonjo, Florenco kaj Romo), altrapidaj trajnoj duonigas vojaĝdaŭrojn, sur aliaj itineroj, kiel ekzemple inter Romo kaj Ĝenovo, Napolo kaj Reggio Calabria, Venecio kaj Triesto, ili vojaĝas sur la tradicia linio, kun nur marĝene ili mallongigas vojaĝdaŭrojn.

Sur longaj itineroj, kiel ekzemple Milano - Romo aŭ Milano - Reĝjo Kalabria, Trenitalia funkciigas specialajn noktajn trajnojn: Intercity notte. Ili foriras je ĉirkaŭ 22.00 kaj alvenas matene.

Akiro de biletoj

La atendovicoj por aĉeti biletojn ofte estas longaj kaj malrapidaj, do alvenu frue al la stacidomo. Ekzistas efikaj, plurlingvaj, tuŝekranaj biletmaŝinoj, sed la vicoj por ili ankaŭ estas ofte longaj, ĉar ili estas malmultaj.

Vi ankaŭ povas aĉeti biletojn interrete en la Trenitalia retejo; vi ricevos kodon (codice di prenotatione (PNR)) kiu estas uzata por preni la bileton de biletmaŝino en la stacidomo ("Memservo"). La retejo montros la "plej bonajn" (kutime pli multekostajn) konektojn - vi povas elekti "montri ĉiujn ligojn" (aŭ "Regionaj trajnoj") por vidi ĉu ekzistas pli malrapidaj sed pli malmultekostaj konektoj disponeblaj.

Por altrapidaj kaj interurbaj trajnoj vi ankaŭ povas elekti opcion senbileta. Vi ricevas PNR-kodon per retpoŝto kaj rekte suriras la trajnon. Surtrajne vi devas diri al la konduktoro vian PNR-kodon.

Altrapidaj trajnoj povas pleniĝi, do se vi estas en streĉa horaro, aĉetu la biletojn anticipe. Ĝenerale, vi devus aĉeti la biletojn antaŭ ol eniri la trajnon. Monpunoj komenciĝas je 50 €. Se vi malfruiĝas kaj ne havas bileton, verŝajne estas plej bone paroli rekte kun la konduktoro (il controllore aŭ il capotreno) ekster la trajno antaŭ ol enŝipiĝi.

Trenitalia Pass: vi aĉetas kelkajn tagojn da vojaĝo por esti uzata ene de 2 monatoj, tamen vi ankoraŭ devas pagi suplementon pri la devigaj rezervaj servoj, t.e. TBiz, Eurostar Italia kaj Intercity kiu estos €. 5-25, depende de la trajnospeco. Detaloj estas en la retejo Trenitalia, kaj ankaŭ en la retejo International Rail.

Reguloj

Vi devas validigi la bileton antaŭ ol eniri la plej multajn trajnojn, stampante ĝin en unu el la blankaj skatoloj (markitaj Convalida). Biletoj, kiuj specifas la tagon kaj horon de vojaĝado, ne bezonas esti validigitaj.

La plej malmultekosta maniero vojaĝi en regiono estas aĉeti zonan biletkarton. Diagramo montrita proksime de la validiga maŝino diras al vi kiom da zonoj vi devas pagi inter stacioj. Por aĉeti zonkarton por la sekva regiono, eliru el la trajno ĉe la lasta stacidomo, aĉetu la bileton kaj suriru la sekvan trajnon (kutime ekveturanta post ĉirkaŭ unu horo).

En Italio validas fumada malpermeso en publikaj lokoj. Fumado en iu itala trajno estas submetata al monpuno.

Aviadile

La apero de malaltkostaj aviad-kompanioj igis hejman aervojaĝadon pli malmultekosta. Se rezervitaj anticipe, flugbiletoj por longaj vojaĝoj ofte estas pli malmultekostaj ol trajnaj biletoj. ITA Airways, Ryanair, Easyjet kaj Blue Express funkciigas enlandajn flugojn dum malgrandaj, novaj aviadkompanioj aperas kaj malaperas ofte.

Per aŭto

Italio havas bonevoluintan sistemon de aŭtovojoj (autostrade) en la Nordo, dum en la Sudo ĝi estas iom pli malbona pro kvalito kaj amplekso. Plej multaj aŭtovojoj estas pagvojoj. La autostrade estas markitaj per verdaj signoj, dum ĝeneralaj vojoj estas markitaj per bluaj signoj. Rapidado sur la aŭtostrado estas nuntempe malpli ofta ol en la pasinteco. Estas aŭtomataj sistemoj por puni rapidon kaj danĝeran veturadon. Itala Aŭtovoja Patrolo (Polizia Stradale) funkciigas nemarkitajn aŭtojn ekipitajn per progresintaj rapidec-radaroj kaj fotil-sistemoj.

La tolerebla alkohollimo estas 0.50g/L en sango, aŭ nulo por ŝoforoj sub 21 jaroj aŭ kun malpli ol 3 jaroj da vetursperto.

Karburaĵprezoj estas en linio kun tiuj en okcidenta Eŭropo kaj pli multekostaj ol en Nordameriko kaj Japanio. En decembro 2016, prezoj estis proksimume €1,65/L por benzino kaj €1.53/L por dizelo. Nuntempe (2023) ili povas varii je ĉirkaŭ €2,00/L.

Trafiko en grandaj italaj urboj estas peza kaj trovi parkejon iras de malfacila ĝis neebla entrepreno foje. Parku vian veturilon ĉe parkejo aŭ ie en la periferio kaj uzu publikan transporton. Atentu pri Zone a Traffico Limitato (ZTL). Ili estas limigitaj areoj en la historiaj centroj de multaj urboj, kie nur rajtigitaj veturiloj estas permesitaj. Multaj turistoj estas monpunitaj (ĉirkaŭ 100 €) pro eniro en ZTL nekonscie.

EU-licencoj estas aŭtomate agnoskitaj. Se vi ne havas EU-veturpermesilon, vi bezonas Internacian Veturpermesilon aldone al via hejma kondukpermesilo por veturi. Por akiri agnoskon de via kondukpermesilo ("adeguamento" aŭ "tagliando di riconoscimento") vi devos pasigi medicinan ekzamenon.

Ĉiuj motorveturiloj en Italio devas havi asekuron (assicurazione) por almenaŭ tria-parto-respondeco.

Per buso

Loka

Aĉetu biletojn de urba buso de angulbutikoj, oficejoj de busfirmaoj aŭ aŭtomatigitaj maŝinoj antaŭ ol enŝipiĝo (en kelkaj sistemoj, biletoj eble estas aĉetataj surŝipe de aŭtomatigita maŝino). Aĉeti biletojn de la busŝoforo ĝenerale ne eblas.

La pagsistemo por la plej multaj amastransportoj en Italio (urbaj trajnoj, urbaj busoj, metroo) estas kombinita kun varia devigo. Biletoj estas aĉetataj antaŭ enŝipiĝo kaj validigitaj per surŝipa maŝino; inspektistoj povas suriri la veturilon por kontroli la biletojn de la pasaĝeroj kaj eligi monpunojn al tiuj malhavantaj validigitan bileton. La inspektistoj estas ĝenerale rekoneblaj per iu objekto montranta la emblemon de la firmao. Eldonante monpunon, inspektistoj rajtas peti vidi viajn dokumentojn, kaj ili devas doni ian kvitancon kun dato, horo kaj loko. Ili neniam rajtas rekte kolekti la monpunon (kiu ĝenerale povas esti pagita ĉe poŝtejo). Ataki inspektiston dum lia laboro estas grava ofendo.

Ĉiutagaj, semajnaj, monataj kaj tutjaraj biletoj estas ĝenerale haveblaj, krom multuzaj biletoj. Ĉi tiuj eble ne bezonas esti validigitaj. En preskaŭ ĉiuj urboj ekzistas malsama prezo-skemo, do kontrolu biletformulojn kaj haveblecon anticipe. Por turistoj povas esti tre oportune aĉeti ĉiutagajn (aŭ plurtagajn) biletojn, kiuj permesas senliman vojaĝon ene de ununura tago aŭ periodo. Gravaj grandaj urboj havas iun specon de Urba Karto, fiks-kotiza karto permesanta vojaĝadon sur loka publika transporto, vizitojn al kelkaj muzeoj, kaj rabatojn en butikoj, hoteloj kaj restoracioj.

Kontrolu tiujn eblecojn ĉe lokaj turismaj oficejoj aŭ ĉe la retejo de la urbo (kiu ofte estas en la formo www.comune.cityname.it kiel ekzemple www.comune.roma.it).

Interurba

Interurbaj busoj kutimis esti niĉa merkato en Italio. La ĉefa interurba busfunkciigisto en Italio estas Flixbus, kiu funkciigas vastan reton de itineroj ligantaj urbojn tra la lando. Aliaj buskompanioj en Italio inkludas Megabus, Saj, MarinoBus kaj .itabus.it Itabus.

La prezoj de interurbaj busaj biletoj en Italio estas kutime pli malaltaj ol trajnobiletoj, igante ilin alloga elekto por buĝetkonsciaj vojaĝantoj. Tamen, la vojaĝdaŭro por busoj povas esti pli longa ol trajnoj, kaj la komfortnivelo povas esti pli malalta.

La busoj en Italio estas ĝenerale modernaj kaj bone prizorgataj, kun klimatizilo kaj komforta sidloko. Iuj busoj ankaŭ ofertas enŝipajn agrablaĵojn kiel senpagan Wifi, elektrajn enirejojn kaj necesejojn.

Indas noti, ke iuj urboj en Italio havas limigitan aliron al veturiloj, kaj eble ne eblas atingi iujn areojn per buso. Tial, estas esence plani vian vojaĝon zorge kaj kontroli la busitinerojn kaj horarojn anticipe.

Biletoj por interurbaj busoj en Italio estas aĉeteblaj interrete, ĉe busstacidomoj aŭ ĉe biletaj agentoj. Estas konsilinde rezervi viajn biletojn anticipe, precipe dum pintaj vojaĝperiodoj, ĉar sidlokoj povas pleniĝi rapide.

Per dikfingro

Petveturado en Italio estas rilata al la 1960aj hipioj kaj "survoja" speco de kulturo. Tial ĝi estas konsiderata malmoderna kaj senutila. Vi preskaŭ neniam trovos italojn petveturantaj krom se estas grava problemo kun la buso aŭ aliaj transportiloj. Ankaŭ, nuntempe estas ofte vidi prostituitinojn ĉe la vojo ŝajnigantaj petveturantajn por allogi klientaron do estas konsilinde eviti esti konfuzita kun unu el ili.

Petveturado somere en turismaj lokoj bone funkcias ĉar vi ricevos veturojn de nordeŭropaj turistoj, kaj ĝi povas bone funkcii en kamparaj lokoj, sed petveturado proksime de grandaj urboj aŭ laŭ gravajaj vojoj estas frustracianta. Petveturado laŭ rapidvojoj kaj aŭtovojoj estas malpermesita laŭleĝe, kaj ĉiukaze neniu italo estus disponebla.

Per boato

Alproksimiĝi al Italio per maro povas esti bonega sperto kaj estas bona alternativo al tradiciaj surteraj "turneoj". Jaĥta ĉarto al Italio estas plenumebla maniero sperti la landon. Kvankam la industrio pri jaĥta ĉarto estas pli malgranda ol oni atendus por ĉi tiu nekredeble populara turisma celo, ekzistas multaj kialoj por elekti jaĥton super pli konvencia surtera aliro. La itala marbordo, kiel la franca marbordo, altiras luksajn jaĥtajn ĉartojn de la plej altaj normoj. "Travojaĝi" Italion de privata jaĥto estas surprize oportuna kaj komforta. La drameca marbordo de Italio estas plej bone aprezita de la maro. Vi povas naĝi kiam ajn vi volas, kaj multaj famaj vidindaĵoj estas proksime de la marbordo. Krozado sur privata jaĥto ŝirmas unu de la homamasoj kaj trafiko infestanta popularajn cellokojn.

Toskanio, la Amalfi-marbordo, Sardio kaj Sicilio estas la ĉefaj naŭtikaj regionoj. Ĉiu havas sian propran guston kaj estas rekompenca laŭ sia aparta maniero.

Vidi

Italio estas tre riĉa je historiaj kaj artaj vidindaĵoj, kaj en urboj, kaj en malgrandaj lokoj.

Historiaj vidindaĵoj

Pri Romio:

Nepre vizitu Romon (Roma), kun multaj restaĵoj de la antikva Romio; ne maltrafu la Koloseon, la Roman Forumon, la Akveduktojn, la Apian Vojon kaj dekduon da muzeoj dediĉitaj al romiaj ruinoj.
Moviĝante norden al ĵus suden de Napolo, Pompejo kaj Herkulano estis kovritaj per cindroj fare de Vezuvio kaj, kiel rezulto, fiksigitaj en la stato de la 1-a jarcento p.K., kaj estas eksterordinara ekzemplo de antikva romia urbeto;
En Taormina, Sicilio rigardu la romian teatron, kun bonegaj vidoj de Etna en klara tago. Ankaŭ en Sicilio, ne maltrafu la bone konservitajn mozaikojn ĉe Piazza Armerina. En norda Italio, la romia amfiteatro ĉe Verono estas sendube nemaltrafebla.

Pri Granda Grekio:

La Templa Valo apud Agriĝento, Segesta, Selinunte, (en Sicilio); Paesto (Paestum) apud Salerno (en Kampanio); kaj aliaj lokoj, estas imponaj signoj de la antikva Granda Grekio (Magna Graecia), la greka regado en Suditalio kaj Sicilio;

Pri la Etruskoj:

la plej gravaj restaĵoj de Etruskoj estas videblaj en Tarquinia; sed se vi estas en Romo, kaj havas limigitan tempon kaj neniun eblecon vojaĝi ekster la ĉefaj urboj, tiam ne maltrafu la mirindan kolekton de la Etruska Muzeo ĉe Villa Giulia en Romo.

(...)

Urboj riĉaj je artaj monumentoj kaj muzeoj

Venecio (Venezia) estas konata en la tuta mondo pro sia aparta aspekto kiel urbo konstruita sur aro de proksimaj insuletoj, sed ankaŭ pro siaj artaj palacoj, preĝejoj, pontoj;
Florenco (Firenze) estas mirinde riĉa je monumentoj de la Mezepoko, kaj entenas tre famajn artajn muzeojn;
Napolo (Napoli), aldone al sia ĉarma aspekto ĉe la golfo, fronte al vulkano Vezuvio kaj al insulo Kapri, havas multajn gravajn palacojn kaj preĝejojn, ĉefe mezepokajn kaj barokajn, sed ankaŭ antikvajn;
Romo apartenas ankaŭ al tiu ĉi listo, pro siaj multaj monumentoj kaj muzeoj;

(...)

Ĉarmaj aŭ historiaj vilaĝoj

Estas multaj ĉarmaj vilaĝoj kaj urbetoj, ofte kun mezepokaj aŭ renesancaj konstruaĵoj. Liston (nur unu el la eblaj) oferas la asocio I borghi più Belli d'Italia (La plej belaj vilaĝoj en Italio) - vidu la retejon (itale kaj angle) kaj la artikolon en vikivojaĝo.

Aldonindaj estas vilaĝoj historie gravaj, kiuj tamen ne plu gardas ĉarman aspekton. Ofte, ili estas famaj pro antikvaj ruiniĝantaj restaĵoj.

Monumentoj

Listo de italaj Mondaj Heredaĵoj de Unesko

Naturaj vidindaĵoj

Alpoj, granda montoĉeno en Norditalio, al kiuj apartenas inter aliaj cellokoj:
- Aosta Valo (itale Val d'Aosta) kun la Blanka Monto (itale Monte Bianco, france Mont Blanc) ĉe la landlimo inter Italio kaj Francio, la Granda Paradizo, (itale Gran Paradiso; ĉirkaŭe estas ekde 1922 fama nacia parko)) kaj pluaj famaj montoj kies pintoj superas 4000m
- Osola Valo (itale Val d'Ossola) kun la Nacia Parko de la Granda Valo (itale Val Grande)
- Valtelino (itale Valtellina), alta valo de la rivero Adda, el kiu oni povas pasi al la alta valo de la rivero Adiĝo per la pasejo de Stelvio (2757m; itale Passo dello Stelvio, germane Stilfser Joch; ĉirkaŭe estas ekde 1935 fama nacia parko)
- Natura Parko Adamello Brenta, tre grava pro la bestoj tie loĝantaj (inter kiuj ursoj)
- Dolomitoj, (it. Dolomiti), famaj pro la vertikalaj flankoj kaj la rozaj koloroj ĉirkaŭ la sunsubiro; kelkaj areoj, ĉefe la malplej turismaj, estas protektataj kaj unu el tiuj estas nacia parko (Belunaj Dolomitoj)
Antaŭalpaj lagoj, postsignoj de la glaciaj epokoj (similaj lagoj estas ankaŭ norde de Alpoj); inter ili la plej grandaj kaj famaj estas:
- Majora Lago, (it. Lago Maggiore), inter Piemonto kaj Lombardio; la norda parto estas en Svislando
- Lago de Komo, (it. Lago di Como)
- Lago de Iseo, (it. Lago d'Iseo), la plej malgranda el tiuj menciitaj ĉi tie, en la mezo de la fama Val Camonica
- Garda Lago, (it. Lago di Garda), la plej granda lago en Italio
Pado, (it. Po), la plej longa rivero de Italio, kun siaj alfluantoj; estas menciindaj:
- La alfluanto Tiĉino, (it. Ticino), kiu fontas en Svislando kaj trafluas gravan regionan parkon inter Piemonto kaj Lombardio
- La Pada Delto (it. Delta del Po), regiona parko, kun la apuda Valo de Comacchio, parte laga, vizitata de fenikopteroj
Ligura kaj Tirena marbordoj, kie estas inter aliaj notindaj lokoj:
- Portofino, ĉarma duoninsuleto kaj vilaĝo
- Cinque Terre (elp. /ĉinkŭe terre/), t.e. "Kvin Bienoj" aŭ "Kvin Land(et)oj", fakte kvin ĉemaraj vilaĝoj kun la ĉirkaŭaĵo; la areo estas nacia parko
- Monto Arĝentarjo (it. Monte Argentario)

(...)

Kaprio, itale: Capri (elparolu Kapri)
Ĉilento, itale: Cilento (elp. Ĉilento)
Gargano
Vezuvio, itale: Vesuvio (elp. Vezuvjo), dormanta vulkano
Strombolo, itale: Stromboli (elp. 'STROMboli), aktiva vulkano en insuleto
Etno, (it. Etna), la plej alta (3300 m) aktiva vulkano de Eŭropo.
La Madaleno, itale: La Maddalena (insularo apud Sardinio)

Fari

Italaj Naciaj Festoj

Festoj kun fiksa dato:

1 januaro - Novjartago (Capodanno)
6 januaro - Epifanio
25 aprilo - Datreveno de la Libereco
1 majo - Festo de la Laboro
2 junio - Tago de la Respubliko
15 aŭgusto - Mezaŭgusta festotago (Ferragosto)
1 novembro - Festo de ĉiuj sanktuloj (Ognissanti)
4 novembro - Datreveno de la Venko (tamen la festo estas movita je la sekva dimanĉo)
8 decembro - Senmakula Koncipiĝo
25 decembro - Kristnasko
26 decembro - Sankta Stefano
31 decembro (duona festo) - Sankta Silvestro

Estas ankaŭ moveblaj festoj:

Paskvo kaj la lundon post Pasko, nomata Paska Lundo aŭ, kutime Pasquetta

kaj variaj:

Sankta patrono de ĉiu ajn municipo. La nomo de la sanktulo kaj la dato de festado estas indikitaj en la enskriboj por la lokoj. Dum tiu ĉi tago en la diversaj italaj municipoj religiaj funkcioj estas celebrataj kun procesioj tra la stratoj de la urbo kaj kun interŝanĝo de donacoj inter la civila aŭtoritato (urbestro) kaj la religia aŭtoritato (parokestro).

En ĉi tiuj okazoj, la butikoj estas ĝenerale fermitaj la tutan tagon, krom tre apartaj esceptoj de butikoj malfermitaj por duono de la deĵoro matene. Evidente, la butikoj en la plej turismaj lokoj estas esceptoj kaj ofte restas malfermitaj ankaŭ dimanĉe.

Aliaj eventoj kaj Festoj

Ĉiujare la FAI, la Itala Media Fonduso, organizas eventojn por malkovri la artan, naturalisman kaj arkitekturan heredaĵon de Italio. Dum tiuj ĉi tagoj eblas viziti lokojn, kiuj kutime estas fermitaj ĉar ili estas privataj aŭ simple ne malfermitaj al la publiko: estas malfermitaj privataj vilaoj, kasteloj, sed ankaŭ historiaj fabrikoj, publikaj konstruaĵoj kaj muzeoj. Gvidataj vizitoj estas senpagaj, sed eblas lasi malgrandan donacon, laŭ la bontrovo de la turisto. La du ĉefaj eventoj organizitaj de ĉi tiu asocio estas:

FAI Printempaj Tagoj: ekde 1992, koincide kun la komenco de printempo, la FAI malfermis turismajn lokojn tra Italio dum du tagoj.
FAI Aŭtuna Tago: pli lastatempa evento kaj kun malpli da propraĵoj malfermitaj. En oktobro, nemoveblaĵoj estas malfermitaj en preskaŭ ĉiuj provincoj de Italio. Ĉiu urbo elektas sian propran itineron, temo kiu povas esti esplorita plu vizitante ĉiujn elektitajn altirojn.

Karnavalfestadoj ankaŭ estas historiaj en Italio. Konataj tra la mondo estas tiuj de Venecio kaj Viareĝjo, sed paradoj de alegoriaj kaleŝoj kaj maskoj estas organizitaj en multaj urboj. Ĉiu regiono tiam havas siajn proprajn tipajn desertojn, kiel fritaĵoj, kiakjeroj kaj kastanjoloj (la nomoj varias depende de la regiono). Listo de la ĉefaj italaj alegoriaj paradoj haveblas sur la tema paĝo pri karnavalo en Italio.

Komuniki

Vidu ankaŭ: Itala frazlibro

La oficiala lingvo en Italio, kaj la denaska lingvo de la plimulto de la loĝantoj, estas la itala.

Multaj homoj scipovas almenaŭ iomete la anglan. En la turismaj lokoj ofte troveblas ankaŭ kelkaj kiuj konas la germanan aŭ la francan. La germana estas ankaŭ parolata kiel denaska lingvo aŭ tre konata en Sudtirolo kaj kelkaj pluaj lokoj.

Aĉeti

Mono

Italio uzas la eŭron, kiel pluraj aliaj eŭropaj landoj. Unu eŭro estas dividita en 100 cendojn. La oficiala simbolo por la eŭro estas €, kaj ĝia ISO-kodo estas EUR. Ne ekzistas oficiala simbolo por la cendo.

Ĉiuj monbiletoj kaj moneroj de ĉi tiu komuna valuto estas laŭleĝa pagilo ene de ĉiuj landoj, krom ke malaltvaloraj moneroj (unu kaj du cendoj) estas iamaniere forigitaj en kelkaj el ili. La monbiletoj aspektas same en ĉiuj landoj, dum moneroj havas norman komunan dezajnon sur la dorsa flanko, esprimante la valoron, kaj nacian land-specifan dezajnon sur la fronta flanko. La fronto ankaŭ estas uzita por malsamaj dezajnoj de memormoneroj. La dezajno de la fronto ne influas la akcepteblon de la monero.

Italio oficiale eligis la unu- kaj du-cendajn monerojn en 2018, rondigante prezojn al la plej proksima kvin-cenda pliigo. La cendoj estas tamen ankoraŭ uzataj.

Interŝanĝaj kurzoj por eŭroj

Interŝanĝaj kurzoj kompreneble variadas.

Jen la kurzoj en januaro 2023:

    1 USD ≈ 0,9 €
    UK £ 1 ≈ € 1,1
    1 AU$ ≈ 0,6 €
    1 CA$ ≈ 0,7 €
    Japana 100 ¥ ≈ 0,7 €

Trinkmonoj

Trinkmono (it. la mancia) ne estas kutima en Italio, sed estas ofertita kiam speciala servo estas donita, aŭ por rekoni altkvalitan servon. Plej multaj restoracioj, escepte tiuj en Romo, havas prezon por la servo (it. coperto), kaj kelneroj ne atendas trinkmonon; tamen ili ne rifuzos ĝin. En kafejoj, trinkejoj kaj drinkejoj ne estas malofte lasi la restaĵon, dirante al la kelnero aŭ al la kasisto "tenga il resto" ("prenu la restaĵon"). Trinkmono-vazoj proksime de la kasregistrilo disvastiĝas, sed en publikaj necesejoj ili ofte estas malpermesitaj. Lasi la restaĵon ankaŭ estas sufiĉe ofta ĉe taksiistoj kaj hotelportistoj. Ne eblas aldoni trinkmonojn al kreditkarta pago, do tiukaze vi bezonos kontantmonon.

Butikumado

Italio estas multekosta lando kaj ĝiaj urboj estas pli multekostaj ol antaŭurbaj kaj kamparaj lokoj. Kutime, Suda Italio estas malpli multekosta ol Norda Italio, precipe por manĝaĵo; ĉi tio kompreneble varias laŭ loko, (plej famaj turismaj lokoj povas esti pli multekostaj).

Manĝoj povas esti manĝitaj de tiom malmultekosta kiel €5 (se vi estas feliĉa kun sandviĉo (panino); restoraciokontoj varias de € 10 (hamburgero kun fritaĵoj aŭ salato kaj nealkoholaĵo el drinkejo) ĝis € 25 (antaŭaĵo, ĉefplado kaj akvo de kutima restoracio).

Krom se alie dirite, prezoj inkluzivas IVA-vendimposton (sama kiel AVI), kiu estas 22% por plej multaj varoj, kaj 10% en restoracioj kaj hoteloj. Sur iuj produktoj, kiel libroj, IVA estas 4%. En la praktiko, vi povas forgesi pri ĝi, ĉar ĝi estas universale inkluzivita en la montra prezo. Ne-EU-loĝantoj rajtas ricevi VAT-repagon pri aĉetoj de varoj kiuj estos elprenitaj el Eŭropa Unio. Butikoj ofertantaj ĉi tiun skemon havas Tax Free-glumarkon ekstere. Petu senimpostan kuponon antaŭ ol foriri de la vendejo kaj kunportu vian pasporton. Ĉi tiuj varoj devas esti neuzataj kaj nemalfermitaj preterpasante la doganan transirejon post forlaso de EU.

Dum vojaĝado tra la kamparo, ne fidu kreditkartojn; en urbetoj multaj butikoj kaj restoracioj ne akceptas volonte kreditkartojn. Kontantmono estas reĝo ĉirkaŭ la lando. Tamen tiu ĉi sinteno iom post iom evoluas kaj ĉiam pli da vendistoj akceptas kreditkartojn.

Malfermaj horoj

Malfermaj horoj en Italio estas tre komplikaj kaj ili ŝanĝiĝas de loko al loko. Ne atendu, ke butikoj estu malfermitaj la tutan tagon kaj ĉiam kontrolu malfermajn horojn antaŭ iri al aparta loko. Por simpligi, ĝenerale la situacio estas jena:

Plej multaj butikoj estas fermitaj por tagmanĝo (inter 12:30 kaj 15:30)
Frizistoj kaj Barbiroj ne laboras lunde. (Tamen estas malfermitaj tiuj ejoj posedataj ĉefe de ĉinaj, sed ankaŭ pakistanaj aŭ arabaj enmigrintoj).
Bankoj estas malfermitaj al la publiko dum ĉirkaŭ nur 4 horoj matene kaj apenaŭ unu horo posttagmeze
Restoracioj ne malfermas antaŭ 11:30 por tagmanĝo kaj 19:00 por vespermanĝo
Multaj butikoj estas fermitaj dimanĉe kaj kelkaj estas fermitaj lundon, sed ne prenu la reston de la semajno por certa: multaj fermiĝos en specifa tago de la semajno.

Kio aĉeti

Italio estas bonega loko por ĉiuj formoj de butikumado. Plej multaj urboj, vilaĝoj kaj urboj estas plenplenaj de multaj diversaj formoj de butikoj, de brilaj butikoj kaj grandegaj butikcentroj, ĝis etaj artgalerioj, malgrandaj manĝbutikoj, antikvaĵkomercistoj kaj ĝeneralaj gazetvendejoj.

Manĝaĵo estas sendube unu el la plej bonaj suveniroj kiujn vi povas akiri en Italio. Estas miloj da malsamaj formoj de pasto (ne nur spagetoj aŭ makaronoj). Tiam ĉiu itala regiono havas sian lokan specialaĵon kiel fromaĝo, vino, ŝinko, salamo, oleo kaj vinagro. Ne forgesu aĉeti Nutella. Notu, ke kelkaj ekstereŭropaj landoj (precipe Usono, Aŭstralio kaj Nov-Zelando) havas striktajn regulojn pri kiaj manĝaĵoj povas esti alportitaj en la landon de ekstere. Kuracitaj viandoj (kaj aliaj nekuiritaj produktoj), kiujn vi aĉetas en Italio, eble ne estas permesitaj en vian landon - kontrolu kun via ambasado aŭ via dogana agentejo por esti certa, antaŭ ol vi elspezas grandan kvanton da mono por io, kiu povas esti konfiskita.

Itala modo estas fama tutmonde. Multaj el la plej famaj internaciaj markoj de la mondo havas sian ĉefsidejon aŭ estis fonditaj en Italio.

Milano estas la ĉefurbo de modo kaj dezajno de Italio. En la urbo oni povas trovi preskaŭ ĉiun gravan markon en la mondo, ne nur italan, sed ankaŭ francan, anglan, usonan, svedan kaj hispanan. Via ĉefa loko por la-crème-de-la-crème butikumado estas la Via Montenapoleone, sed la Via della Spiga, Via Manzoni, Via Sant'Andrea kaj la Corso Vittorio Emanuele estas same luksaj, kvankam malpli elstaraj komercaj stratoj. La Corso Buenos Ayres estas la loko por iri por amas-skala butikumado. Kaj, la bela Galleria Vittorio Emanuele en la centro kaj Via Dante ankaŭ havas kelkajn dezajno-butikojn. Preskaŭ ĉiu strato en centra Milano havas vestaĵbutikojn de iu speco.

Tamen, ankaŭ Romo kaj Florenco, estas modcentroj, kaj konataj pri esti la naskiĝloko de kelkaj el la plej malnovaj modo kaj juvelaĵdomoj en Italio. Kiam en Romo, la ŝika kaj bela Via dei Condotti, kondukanta al la Hispana Ŝtuparo, estos via ĉefa punkto de aĉet-referenco, kun butikoj ankaŭ en flankaj stratoj kiel Via del Babuino, Via Borgognona, Via Frattina, Via del Corso kaj la Placo de Hispanio. En Florenco, Via de' Tornabuoni estas la ĉefa altmoda butikumadstrato, kaj tie vi trovos amasojn da dezajnistmarkoj. Tamen, en ambaŭ urboj, vi povos trovi multegon da ŝikaj butikoj, dezajnistoj aŭ ne, disigitaj ĉirkaŭ la centro.

Prestiĝaj markoj kiel Armani, Gucci kaj Prada troveblas kompreneble en italaj urboj; ĉar ilia prezo estas fiksita internacie, ili verŝajne ne estos multe pli malmultekostaj ol ili estas en via lando.

Juvelaĵoj kaj akcesoraĵoj troveblas abunde en Italio. Estas multaj juvelaĵoj kaj akcesoraĵoj, kiuj venas el Italio. Vicenza kaj Valenza estas konsideritaj la juvelaĵĉefurboj de la lando, kiuj ankaŭ estas famaj pro siaj arĝentaĵoj kaj oraĵbutikoj. Ĉie en Italio, precipe Vicenza, Milano, Valenza, Romo, Napolo, Florenco kaj Venecio, sed ankaŭ pluraj aliaj urboj, vi povas trovi centojn da juvelaĵoj aŭ arĝentaĵbutikoj. Krom la famaj, ekzistas kelkaj bonegaj kuriozaj kaj ekstravagancaj juvelejoj disigitaj tra la lando.

Dezajno kaj mebloj estas io, por kiu Italio estas fiere kaj pravige fama. Bonkvalitaj meblobutikoj troviĝas ĉie, sed la plej bonaj ofertoj estas en Milano. Milano enhavas kelkajn el la plej bonaj dezajnoĉambroj kaj emporioj en la mondo. Por la plej novaj dezajnaj inventoj, ĉeestu la Fiera di Milano en Rho, kie la plej novaj aparatoj estas ekspoziciitaj. Multaj italaj urboj havas bonegajn antikvajn meblobutikojn. Do, vi povas elekti inter avangardaj mebloj, aŭ antikvaĵoj por aĉeti en ĉi tiu lando, kiuj estas, averaĝe, bonkvalitaj.

Vitro-varoj estas io, kion Venecio faras unike, sed kiu estas disvastigita tra la tuta lando. Venecio estas fama pro tiuj de Murano, aŭ vitrofaritaĵo farita en malsamaj koloroj. Ĉi tie, vi povas akiri pokalojn, kristalaĵojn, kandelingojn kaj ornamadojn faritajn el multkolora blovita vitro, kiuj povas esti desegnitaj en modernaj aranĝoj, aŭ en la klasika stilo.

Libroj troviĝas en librovendejoj en iu ajn urbo. La ĉefaj libro- kaj eldonfirmaoj/butikoj en Italio inkludas Mondadori, Feltrinelli, Hoepli aŭ Rizzoli. Plej multaj grandaj librovendejoj troviĝas en Milano , Torino kaj la proksima Monza, kiuj estas la ĉefurboj de la eldona komerco de Italio (Torino fariĝis Monda Libroĉefurbo en 2006), tamen aliaj urboj kiel Romo havas multajn librovendejojn. Kompreneble 99% de la libroj venditaj en Italio estas en la itala.

Artbutikoj troviĝas ĉie en Italio, precipe en Florenco, Romo kaj Venecio. En Florenco, la plej bona loko por aĉeti arton estas la Oltrarno, kie ekzistas multaj atelieroj vendantaj kopiojn de famaj pentraĵoj. Kutime, depende en kiu urbo vi estas, vi ricevas kopiojn de rimarkindaj artaĵoj trovitaj tie, sed ankaŭ, vi povas trovi maloftajn artbutikojn, skulptaĵojn.

Kiel aĉeti

En malgranda aŭ mezgranda butiko, estas kutime saluti la personaron dum vi eniras, ne kiam vi alproksimiĝas al la vendotablo por pagi. Amika 'Buongiorno' aŭ 'Buonasera' varmigas la etoson. Pagante, la dungitaro kutime atendas, ke vi metos monerojn sur la surfacon aŭ pladon provizitan, prefere ol meti monon rekte en iliajn manojn (malnova pritrakta etiketo por eviti senordajn monerfalaĵojn), kaj ili faros la samon kiam vi donas al vi vian restaĵon ('il resto'). Ĉi tio estas normala praktiko kaj ne intencas esti malĝentila.

Marĉandado estas tre malofta, escepte kun stratvendistoj. Ili ĝenerale petos komencan prezon, kiu estas multe pli alta ol tio, por kio ili pretas vendi, kaj ili ofte vendas falsajn varojn (en iuj kazoj, tre kredindajn falsaĵojn), kaj pro tio, esperi aĉeti Gucci-monujon kontraŭ €30 surstrate eble ne estas en via plej bona intereso.

En ĉiuj aliaj situacioj, marĉando kondukos vin nenien. Ĉiam atentu pri falsaj varoj: italaj leĝoj povas apliki monpunojn ĝis 3000 € al homoj, kiuj aĉetas ilin (ĉi tio plejparte validas por vestaĵoj aŭ akcesoraĵoj de luksmarko).

Manĝi

La itala kuirarto estas tre konata internacie.

Memoru tamen ke, kiel aliaj konataj kuirartoj, eksterlande oni konas miksadon de pluraj regionaj kuirartoj, kiu iĝis "normala" nacia kuirarto kaj estas trovebla en kelkaj restoracioj; en aliaj, troveblas "nur" la lokaj variantoj.

Se oni ŝatas, estas facile ankaŭ trovi aliajn kuirartojn (ekzemple la ĉinan, la japanan) aŭ rapidajn manĝejojn oferantajn hamburgerojn kaj similajn aĵojn.

Itala kuirarto estas ofte konsiderata la plej sana en la mondo, ĝi favoras la uzon de virga olivoleo en preskaŭ ĉiu plado, oni ne devas fari la eraron pensi, ke la solaj pladoj estas pastaĵo kaj pico; multaj salumitaj viandoj estas produktitaj, kiel mortadelo, kuirita aŭ kruda ŝinko, salamo, lumbaĵo, kolbasoj, kaj ankaŭ bresaola, guanciale, pancetta, porchetta...

En Italio estas multegaj specoj de fromaĝoj kaj el bovina kaj el ŝafa lakto (ĉi-lastaj ĉefe en centro-suda Italio).

Italaj unuaj pladoj estas multnombraj: pastaĵoj, polento, lasagnoj, rizotoj, tortelinoj, ravioloj... la kondimentoj varias de regiono al regiono; malmola fromaĝo estas ofte raspita super la pastaĵoj (kutime parmesano, sed en kelkaj lokoj ankaŭ "pekorino" (pecorino = el ŝafina lakto) estas uzata).

Inter la duaj pladoj estas bona elekto de viando (ŝafidaĵo, bovidaĵo, bovaĵo, porkaĵo, kuniklaĵo, aprajo, kokaĵo, kapraĵo... kaj kompreneble fiŝojn, moluskojn, kaj krustacojn). Kun la duaj pladoj kutime estas manĝataj kiel garnaĵo salato, terpomoj, aŭ aliaj vegetaĵoj, (en norda italio ankaŭ tranĉaĵoj el polento).

Oni konsumas ankaŭ diversajn miksitajn salatojn, kiel ekzemple: "kapreze" (caprese = laŭ la stilo de la Kapri-insulo) kunmetante mocarelon, tomaton kaj bazilion kun olivoleon; ankaŭ ŝatata estas mar-salato (miksitaj fiŝoj, laktuko, tomatoj, olivoleo, citrono aŭ vinagro), ktp.

La italaj dolĉaĵoj ankaŭ varias de regiono al regiono, la plej famaj estas: tiramisu-o, babao, budino, ĝandujotoj, kanoloj, kaj diversaj kukoj kaj tortetoj.

Fine de la manĝo en Italio oni ofte konsumas ankaŭ fruktojn, laŭ la sezono: pomoj, piroj, figoj, akvomelono, melono, vinberoj, persikoj, abrikotoj, prunoj, oranĝoj aŭ mandarenoj, ktp.

Tamen la itala kuirarto tute ne estas homogena kaj ĉiu regiono prezentas malsamajn kulinarajn diferencojn kompare kun la aliaj. Ĝenerale, Italio povas esti tre larĝe dividita en tri kuirartajn areojn:

Norda: iom pli peza kuirarto ol en aliaj areoj de la lando, influita de la kuirarto de aliaj najbaraj eŭropaj nacioj, la ĉefaj specialaĵoj estas polento, rizoto laŭ milana stilo, tiramisuo, pastaĵo kun ĝenova "pesto", lasagnoj, bolonjaj tortelinoj, milana kotleto, moruo...

Centro: nur iom malpli peza kuirarto ol la Norda, la ĉefaj pladoj estas pastaĵo je la amatriĉa, spagetoj je la karbonista stilo, fiŝsupo, pastaĵo kun ajlo, oleo kaj kapsiketo, askoliaj olivoj, rostaĵetoj....

Suda: kuirarto estas pli malpeza, tre fama tra la mondo danke al napola pico, ĝi estas influita de antikva greka kuirarto, ĝi ankaŭ inkluzivas multajn pladojn, iuj tre spicaj, kiel la kalabria "nduja". Suda kuirarto estas riĉa je fiŝoj, kiel pruvas pladoj kiel ekzemple torto el anĉovoj kaj marmanĝaĵoj. La "parmiĝana" el melongenoj ankaŭ estas fama. Inter la desertoj memorindas la siciliajn kasatojn kaj kanolojn, kaj la napolajn babaojn.

Pico kun eruko
Taljateloj kun omaretoj
Rizoto kun perko
Polento kun viando
Miksaj fromaĝoj
Panetono
Kasonĉeloj

Pico

La pico estas la simbola plado de Italio, la plej bona povas esti gustumita en Napolo, la loko kie ĝi estis inventita (en 2017 la Arto de Napolaj Picaj Kuiristoj, estis deklarita de Unesko kiel nemateria heredaĵo de la homaro). Estas du ĉefaj variaĵoj: la napola, pli alta kaj kun pli mola teksturo, kun pli larĝa rando aŭ krusto; la roma varianto havas pli maldikan paston, kiu, malkiel la napola, estas elrulita ne per pli tradiciaj metodoj (turnante ĝin en la aero) sed per rulo. Pico estas rapida kaj malmultekosta manĝo. En la plej multaj urboj estas picejoj, kiuj vendas "tranĉaĵojn el pico". Dum la mendo, simple indiku al la pickuiristo la tipon de pico, kiun vi volas (ekzemple "margerita pico", "pico kun terpomoj", "ŝinka pico", ktp.) kaj kiom da tranĉaĵoj. Italoj konsideras tion speco de duaklasa pico, elektita nur kiam oni ne povas manĝi tutan picon en picejo. Memoru, ke en multaj partoj de la lando picoj havas pli maldikan pastan bazon ol la originala, napola. La plej aŭtentika, originala pico troveblas nur en Napolo kaj por ĝui ĝin plej bone, estas konsilinde elekti unu kun malmultaj ingrediencoj, kiel la "pizza margherita" (tomato, freŝa bazilio kaj freŝa mocarelo), la "pico kun ŝinko" aŭ la margerita pico kun bubala mocarelo".

La tradicia ronda pico troviĝas en multaj specialigitaj restoracioj kaj picejoj. Tamen, estas malofte trovi picejon, kiu ankaŭ servas picon por tagmanĝo.

Picvendejoj "pizzeria da asporto" (kie oni povas aĉeti picon por manĝi ĝin aliloke), troviĝas preskaŭ ĉie, kaj la kvalito povas multe varii. Ĉi tiuj preskaŭ ĉiam estas pli malmultekostaj ol restoracioj (5 € por averaĝa margerita pico) kaj ankaŭ estas malfermitaj por tagmanĝo.

(...)

Trinki

La naciaj trinkaĵoj estas vino kaj kafo espresso. Estas diversaj amaraĵoj kaj super-alkoholaĵoj, kaj bieroj produktitaj surloke; Malgraŭ tio, alkohola konsumo en Italio ne estas disvastigita.

Alkoholaĵoj

Vino (it. vino) estas produktata kaj trinkata en la itala duoninsulo ekde prahistorio. Aldone, la klimato estas tre favora al vinberoj, krom en la montoj.

Pro tio, Italio estas unu el la plej gravaj produktantoj de vino en la mondo kaj estas kutime trinki vinon eĉ dum ordinaraj manĝoj (pli ofte tamen vespere). Estas multaj specoj de vinoj, kelkaj tre famaj aŭ tre multekostaj, aliaj preskaŭ nekonataj ekster Italio.

La kutimo postulas ke oni ne trinku vinon ekster la manĝoj, krom malmulte da vino antaŭ la manĝo mem (aperitivo). Aldone, la plimulto de la italoj taksas tre malbele ebriiĝi; se iu ebriiĝis, normale tiu ne parolas pri la afero.

Biero (it. birra) estis trinkata nur apud la alpa landlimo, sed dum la lastaj jardekoj ĝi disvastiĝis en la tuta Italio kaj nun estas la plej ofta trinkaĵo akompananta picon.

Estas riĉa gamo de likvoroj kaj aliaj alkoholaĵoj pli fortaj ol vino, inter kiuj:

likvoraj vinoj (it. vini liquorosi), ekzemple vinsanto, passito, marsala ktp - kun alkohola grado iom pli alta ol la ordinara vino (ekzemple 18°); ili estas normale dolĉaj, kun blonda koloro;
amaraĵoj (it. amari), tradicie trinkataj en malgrandaj glasoj post grandaj manĝoj;
veraj likvoroj (it. liquori), kun alkohola grado ĝis ĉirkaŭ 40°; tre fama estas grappa;
dolĉaj likvoroj, inter kiuj oni povas mencii sambuca kaj limoncello.

Loĝi

En ĉefaj urboj kaj turismaj areoj, vi povas trovi bonan gamon da loĝejoj, de mondklasaj hoteloj ĝis familiaj "lit-kaj-matenmanĝo"-ĉambroj, sed gastejoj estas vere malmultaj.

Tendumado estas bona maniero por ŝpari monon kaj kampadejoj estas kutime bone administritaj, sed precipe dum somero, administrantoj emas ne akcepti lastminutajn grupojn de junuloj, do prefere vi rezervu anticipe. Farmstaĝejoj estas ĉiam pli populara maniero sperti Italion, precipe en kamparaj lokoj de Toskanio, Piemonto, Umbrio, Abruco, Sardio kaj Apulio. Ili provizas bonegan kombinaĵon de bona kaj sana manĝaĵo, mirindaj vidindaĵoj kaj ne tiom multekostaj prezoj. Se vi preferas memstarajn loĝejojn, estas sufiĉe simple trovi ilin sur la mirinda marbordo de Amalfi aŭ la malpli komerca kaj pli aŭtenta Kalabria marbordo. Itala specialaĵo en malgrandaj vilaĝoj estas disaj hoteloj por tiuj, kiuj amas partopreni en loka vivstilo, ĝi estas ekvilibro inter hotelo kaj domo.

Hotelaj steltaksoj nur povas esti prenitaj kiel larĝa indiko de tio, kion vi ricevos por via mono. Estas multaj mirindaj 2-stelaj hoteloj, kiujn vi volas reveni ĉiujare kaj multaj 5-stelaj hoteloj, kiujn vi neniam plu volos meti piedon. La stela takso, kiel en ĉiuj landoj, baziĝas sur burokratia takso de la provizitaj instalaĵoj kaj ne nepre rilatas al komforto. Ofte la sola diferenco inter 3-stela kaj 4-stela hotelo estas, ke ĉi-lasta ofertas ĉiujn manĝojn dum la unua nur ofertas matenmanĝon.

Sekureco

112 - ununura eŭropa kriza telefonnumero

Utilaj nombroj

Ununura eŭropa kriz-numero (telefonaj distriktoj en kiuj ĝi aktivas, kiel ekz. Friulo-Venecio Julia, Latio, Ligurio, Lombardio, Markio, Piemonto, Sicilio, Toskanio, Umbrio, Aosta Valo, en la Aŭtonomaj Provincoj de Trento kaj Boceno.

En la aliaj italaj regionoj kie ankoraŭ ne funkcias la nova sistemo, la kriz-numeroj estas la sekvaj:

112: Karabenistoj
113: Polico
114: Infana Krizo
115: Fajrobrigado
116117: Ununura eŭropa numero por ne-urĝa prizorgado (en Italio nuntempe aktiva en kelkaj provincoj de Lombardio, Piemonto kaj Trento)
117: Financa Polico
118: Sana Krizo (kiel alternativo al 112)
1515: arbaraj fajroj
1518: Informoj pri trafiko
1530: Krizo sur maro
803116: Voja helpo (ACI)

Krimo: En Italio, kiel ĉiu scias, ekzistas organizitaj krimaj strukturoj: la plej konata estas la mafio, en Sicilio, sed ankaŭ en Kampanio, Kalabrio, kaj Apulio estas organizitaj krim-strukturoj; tamen oni devas diri, ke estas preskaŭ neeble por normala turisto fariĝi viktimo de iu ago de organizita krimo, des pli en la plej multaj turismaj urboj.

Krimo en italaj urboj estas komparebla al la normoj de aliaj eŭropaj urboj, kun bona nivelo de sekureco; Tamen, oni rekomendas esti aparte singarda pri malgrandaj krimuloj kiel poŝŝtelistoj kaj skamistoj surstrate, kiuj povas reprezenti veran ĝenon.

Do estas konsilinde atenti personajn objektojn kaj neniam montri grandajn monsumojn publike. Estas konsilinde lasi vian veturilon en privataj parkejoj se tio eblas. La risko esti atakita aŭ ŝtelita surstrate estas pli alta en la sudo; male, dom-rompŝteloj estas multe pli oftaj en la nordo. Promeni sola je malfrua horo ankaŭ ne estas rekomendita, precipe proksime de fervojaj aŭ bus-stacidomoj. Tion dirite, estas ankaŭ vere ke krimoj tre malpliiĝis en la lastaj jaroj.

Veturi: Veturado en Italio se vi ne havas sperton povas esti, laŭ la areo, sufiĉe danĝera, urboj kiel Romo kaj Napolo ofte havas teruran trafikon kaj sur kamparaj vojoj ofte povas okazi, ke rapidlimoj ne estas respektataj.

Sano

La sana situacio en Italio estas bona kun hospitaloj disvastigitaj tra la tuta lando. La plej grandaj hospitaloj kun multoblaj sekcioj estas kutime koncentritaj en la provincaj ĉefurboj.

Krana akvo, se liverite per municipa akvedukto, estas kutime trinkebla kaj, se ĝi ne estas, signo estas ĝenerale poŝtita dirante "Acqua non potabile" (Ne-trinkebla akvo), aŭ simple "Non potabile" (Ne trinkebla). Male al multaj aliaj eŭropaj landoj kaj ĉirkaŭ la mondo, tamen, multaj loĝantoj kutime trinkas nur mineralan akvon aĉetitan en boteloj.

La ambulanca numero estas la numero 118 (sed vi ankaŭ povas uzi la eŭropan ununuran numeron 112) kaj la voko estas senpaga.

Eŭropa san-servo

Kiel civitano de Eŭropa Unio (EU), se vi neatendite malsaniĝas dum provizora feriado, studado aŭ laborestado en alia EU-lando, vi rajtas ricevi la saman kuracadon disponeblan en ĉiu EU-lando. Vi devas ĉiam kunporti vian Eŭropan Sanasekurkarton (TEAM), kiu estas fizika pruvo, ke vi estas asekurita en EU-lando. Tamen, se vi ne havas la karton ĉe vi aŭ ne povas uzi ĝin (kiel en kazoj de privata helpo), vi ankoraŭ rajtas al kuracado, sed vi devas tuj pagi la kostojn kaj poste peti repagon post via reveno.

La landoj en kiuj oni provizas sanan kovradon estas tiuj, kiuj apartenas al Eŭropa Unio (Aŭstrio, Belgio, Bulgario, Kipro, Kroatio, Danio, Estonio, Finnlando, Francio, Germanio, Grekio, Irlando, Italio, Latvio, Litovio, Luksemburgio, Malto, Nederlando, Pollando, Portugalio, Ĉeĥio, Rumanio, Slovakio, Slovenio, Hispanio, Svedio, Hungario), tiuj de la Eŭropa Ekonomia Areo (Islando, Liĥtenŝtejno kaj Norvegio), Svislando kaj kelkaj transmaraj teritorioj.

Bonvolu memori, ke sanservo ne inkluzivas ajnajn sav- kaj repatriigajn operaciojn, do estos utile fari specifan vojaĝasekuron kaj kuracadon ĉe privataj establoj.

Respekto

Ĉar Italio estas lando riĉa je ekstreme diversaj kulturaj kaj regionaj influoj, povus esti malfacile por iu eksterlandano kompreni la tradiciojn kaj la regulojn de bona konduto de la diversaj italaj lokoj, kiuj ne estas ĉiam facile listigi detale. Tamen, en grandaj urboj kiel Romo, Milano kaj Napolo, ne estas multajn problemojn konduti sen miskomprenojn, ĉar bona konduto kaj tabuoj estas proksimume kompareblaj kun la mezumo en aliaj eŭropaj landoj.

Italoj kutimas multe tuŝi unu la alian dum parolado inter amikoj per frapetoj sur la dorso kaj kelkaj ludemaj pugnobatoj. Se oni renkontas homon post kelka tempo ne vidante ilin, kutime temas pri duobla kiso sur la vangoj: almenaŭ tiu ĉi kutimo estas disvastigita en la centra-suda regionoj. En la nordo, tamen, tio estas juĝata kun malfido kaj preskaŭ neniam reciprokata (krom se oni trovas homojn de suda origino, sed tio estas pli ofta en la grandaj urboj de la nordokcidento, kie plej multaj homoj elmigrintaj el la sudo loĝas post la migradoj de la sesdekaj jaroj).

La angla estas relative disvastigita en Italio, precipe en la centro kaj nordo kaj inter la pli junaj generacioj (18-35 jaroj), sed ĝenerale la efektiva scipovo de la lingvo estas ofte nur tre baza. Estas tamen eĉ pli komplike establi komunikadon en la angla, eĉ baza, en la sudo de la lando.

La itala lingvo, kvankam ĝi estas disvastigita tra la tuta lando, prezentas multajn diferencojn en tonoj kaj akcentoj laŭ la konsiderataj regionoj kaj eĉ urboj. Italoj estas tre fieraj, precipe en malgrandaj komunumoj, pri sia loka lingvo aŭ loka itala dialekto, kaj ne estas malofte trovi homojn pli inklinajn paroli en sia propra dialekto ol en la itala; oni do rekomendas lerni kelkajn malgrandajn dialektajn esprimojn de la regiono, al kiu vi iras, gesto, kiu estos bone aprezata de la plej multaj lokanoj.

Ju pli suden vi moviĝas, des pli la homoj havas malstreĉan koncepton pri la tempo, malfruiĝi je 10-15 minutoj okazas ofte.

Italio estas lando, en kiu la miljara ĉeesto de la Katolika Eklezio estas sentata ĉie, eĉ ĉe la plej junaj (kvankam en iom malpli granda mezuro inter ili, sed tamen ege pli alta ol en aliaj eŭropaj landoj) kaj tial ĝi estas rekomendate ne ofendi iel la religiecon de italoj, precipe en la sudo. La junaj generacioj en la nordo kaj parte de la centro spertas la religian aspekton esence kun indiferenteco, kaj pruvo de tio estas la progresiva malproksimigo de sia loĝantaro de ekleziaj geedziĝoj kaj la sakramentoj.

Italoj estas popolo fifame konata pro sia gastamo kaj gajeco kaj pro sia granda deziro ŝerci kun eksterlandanoj, kvankam tiu ĉi sinteno povus esti perceptata pli kiel ĝenerala moko. Ĉiukaze, por eviti ke la afero degeneru en malagrablajn miskomprenojn, estas pli bone ne submeti al la ŝerco pli ol necese kaj en ekstremaj okazoj malproksimiĝi de la koncerna italo, se la situacio ne estas tre konvinka. Ĝenerale, ju pli suden oni iras, des pli ekstrovertitaj kaj emaj homoj estas interagi kun eksterlandanoj, en la nordo ili estas sufiĉe rezervitaj sed tamen tre afablaj.

Maksimuma diskreteco estas rekomendita kiam oni parolas kun italoj pri temoj, kiuj ankoraŭ vekas rankoron inter la loĝantaro aŭ limas al reala tabuo. Evitu kompari la Nordon kaj la Sudon de la duoninsulo, kiu estas precipe malŝatata de sudaj italoj, kiuj bone konscias pri siaj ekonomiaj kaj socikulturaj problemoj kompare kun siaj nordaj ekvivalentoj. Same, ne faru ajnajn ŝercojn en la politika sfero, konsiderante la lastajn jarojn de streĉiĝo inter registaro kaj civitanoj, nek kontinue menciu varmajn temojn en Italio, kiel la mafio, Silvio Berlusconi, la kazo Schettino, la ekonomia krizo, aŭ aliaj aferoj, kiuj povus degeneri en stereotipojn, kiuj estas malbone tolerataj de italoj. Alia evitinda temo estas la figuro de Benito Mussolini, diktatoro kaj kreinto de la itala faŝismo, kiu ankoraŭ hodiaŭ vekas ardajn debatojn inter la homoj. Enmigrado kaj la problemoj rilataj al ĝi ankaŭ dividas la italan loĝantaron. Fine, oni devas rimarki, ke multaj aliaj tabuoj estas de loka kialo, do malfacile kompreneblaj se vi ne estas denaska de la areo. Ĉiukaze, esti tre diskreta, interŝanĝi kelkajn malpezajn ŝercojn kaj limigi vin al esti turisto neniam kondukos al gravaj problemoj.

Interalie, italoj estas tre fieraj pri sia kulturo kaj tradicioj, precipe kiam tio konsistigas apartan internacian fierecon. Ankaŭ en ĉi tiu kazo, do limigu vin palpebrumi kaj rideti pri iliaj sukcesoj en la kampoj de aŭtomobilo, kuirado, arta heredaĵo, de modo, de sporto, sen fari komparojn, kiuj ne estas bonvenaj kaj ĉiukaze ne akceptataj de multaj italoj.

Krome, koncerne la temon de piedpilko, memoru, ke en Italio ĝi estas konsiderata vera kredo kaj nacia simbolo kaj tial, ĉiam por eviti malagrablajn situaciojn, evitu kritikojn kaj diskutojn kun la zelotoj, kiuj povus fariĝi agresemaj se vi ofendas la ĉefajn futbalteamojn de la lando, Juventus, Milan kaj Inter.

Italujo pruvis en multaj flankoj bonan malfermitecon pri la temo de samseksemo, precipe inter la plej junaj (18-35 jaroj) kaj inter ili oni preskaŭ neniam oni estos juĝita kaj observita tiurilate; tamen oni rekomendas atenti pri kiel kaj kie certaj sintenoj estas esprimitaj. Ekster la grandaj urboj kaj precipe en la centro-suda, samseksemo ankoraŭ luktas por esti akceptita kaj gejaj kaj/aŭ lesbaj vojaĝantoj povus estigi etajn kazojn de homofobio aŭ aspektojn kiuj reprezentas vualitan malestimon.

Respekti bonajn morojn, precipe en butikoj kaj restoracioj, garantias tre agrablan restadon kaj determinas bonegan italan gastamon. Ni listigas la regulojn de bona konduto:

Kiam vi aĉetas ion en la butikoj, estas apreze adiaŭi dezirante bonan tagon.
Pagante la fakturon en restoracioj, estas tre bonvena doni trinkmonon al la kelnero, kiu servis la tablon, sed ĝi ne estas deviga.
Kiam oni uzas publikan transporton, doni sidlokon al maljunuloj, handikapuloj kaj virinoj (precipe se gravedaj) estas konsiderata kiel gesto de afableco kaj galanteco, kiu proponas aprobon.

Esperanto

La landa asocio de UEA en Italio nomiĝas Itala Esperanto-Federacio (IEF), fondita en 1910. Ĝia oficiala retpaĝo estas www.esperanto.it kaj ĝia nacia sidejo estas en Milano, kun pluraj lokaj kluboj.

Estas aliaj malgrandaj esperantaj asocioj.

Ambasedojoj kaj konsulejoj

Viziti plu

Rimarkoj

Eksteraj ligiloj

Ĉi tiu artikolo estas uzebla kvankam ankoraŭ mankas kelkaj informoj.

Ĉu vi kapablas helpi kompletigi ĝin? Do, kuraĝu, faru!