Abruco

Abruco
Ĉefurbo	La Aglo
Areo	10.753 km²
Loĝantaro	1.266.979 (31-8-2023)

Abruco en Italio

Abruco (itale: Abruzzo elp. a'brucco) estas regiono de Centra Italio.

Ĝi situas inter regiono Markio norde kaj regiono Moliso sude. La Apeninoj okcidente disigas ĝin el la najbara regiono Latio. Oriente ĝin banas maro Adriatiko.

Subregionoj

La pintoj de la Monto Velino

Parto de marbordo apud Pineto

Administre Abruco dividiĝas en kvar provincoj:

• Kjeto (Provincia di Chieti),
• La Aglo (Provincia dell'Aquila),
• Peskaro (Provincia di Pescara),
• Teramo (Provincia di Teramo).

Urboj

Urboj kun pli ol 50 000 loĝantoj.

1	Peskaro (Pescara)	Provinco Pescara	122 400 loĝ.
2	La Aglo (L'Aquila)	Provinco L'Aquila	72 200 loĝ.
3	Kjeto (Chieti)	Provinco Chieti	55 300 loĝ.
4	Teramo (Teramo)	Provinco Teramo	52 800 loĝ.

La Aglo estas la ĉefurbo de Abruco, sed la plej loĝata urbo estas Peskaro;

La plej vasta provinco estas la provinco Kjeto.

La Aglo kaj Peskaro gastigas la administrajn korpojn de la Regiono; Teramo, Kjeto, Avecano, Sulmono, Vasto, Lanĉano, Ortono, Atrio kaj Ĝuljanovo estas la aliaj plej gravaj centroj laŭ demografia konsistenco, turisma kaj ekonomia graveco, allogeco sur la teritorio.

Kompreni

Gran Sasso d'Italia (Granda Ŝtono de Italio)

La regiono, pro la sennombraj pejzaĝoj kaj amuzoj kiujn ĝi povas proponi, estas atingebla en diversaj tempoj de la jaro kaj vintre kaj somere; la vintra sezono proponas al la turisto sennombrajn bone ekipitajn skiinstalaĵojn en diversaj montaraj lokoj, dum somere eblas iri kaj al la naturaj parkoj de la regiono, kie oni povas praktiki gvidajn vizitojn kaj aliajn sportajn agadojn, kaj al la marbordo kie ekzistas multaj ekipitaj banejoj situantaj en multaj marbordaj urboj. Ankaŭ ne forgesendaj estas la banurboj kaj historiaj urboj, antikvaj vilaĝoj, kasteloj, muzeoj, monaĥejoj, preĝejoj, abatejoj kaj monumentoj.

En ĝia teritorio vivas sovaĝaj ursoj, lupoj kaj ĉamoj ene de la jenaj naturaj parkoj:

• Nacia parko de Abruco, kun Lago di Barrea
• Nacia parko Gran Sasso
• Nacia parko Majella
• Regiona parko Sirente Velino

Tereno

Escepte de mallarĝa marborda strio, ĝi estas regiono monta kaj monteta.

Adriatika marbordo de Abruco Ĝi estas la areo de la adriatika marbordo, kie formiĝis ĉemaraj urboj, kiuj fariĝas ĉiam pli popularaj ĉiujare. Precipe la norda parto vidis urbanizadon de la marbordo kiu rememorigas, kvankam ne samgrandskale, pri la turisma eksplodo de Romanjo kaj Markio. La Terama marbordo kaj la Peskara preskaŭ konsistigas ununuran turisman kunurbon kiu kovras plurajn kilometrojn da marbordo. La suda areo de la "Costa dei trabocchi", ankaŭ produktis ekzemplojn de urbigo de la marbordo por turismaj celoj, sed ne je la sama nivelo. Ĉi tiu areo ankaŭ havas ŝtonajn etendaĵojn, gruzajn strandojn, ne unuforme sablaj strandoj kiel la norda parto. Grandaj ĉemaraj feriejoj estas Giulianova, Roseto degli Abruzzi, Francavilla al Mare, Ortona, Vasto; Peskaro, la ekonomia motoro de la tuta Regiono, kaj Kjeto konsistigas specon de metropola areo de Abruco; Atri kaj Lanciano estas artcentroj de eksterordinara nivelo.

Abrucaj Apeninoj La Apeninoj en Abruco kovras grandan parton de la regiona teritorio, atingante ĝis mallonga distanco de la marbordo, kiam ili eĉ ne atingas preskaŭ la maron. La plej altaj pintoj de la montaro troviĝas en Abruco: Gran Sasso, la plej alta, atingas 2.913 metrojn; la Maiella la 2.793. Abruco ankaŭ tenas la rekordon por la plej longa aŭtovojtunelo en Italio (el tiuj kiuj estas tute ene de itala teritorio): la Gran Sasso-tunelo kiu transiras la monton inter Teramo kaj La Aglo. En la montaraj regionoj de la Abruco Apeninoj disvolviĝis gravaj urboj, same kiel miriado da urbetoj, preskaŭ ĉiam starantaj sur la pinto de monteto, kiuj konservas sian antikvan aspekton rememorigantan la pasintajn tempojn. Tiuj centroj ofte retenas murojn kaj fortikaĵojn, kaj foje konsistigas bonegan ekzemplon de fortika urbo, kiel ekzemple Civitella del Tronto kiu estas inter la plej ampleksaj fortikaĵoj en Eŭropo. La Aglo, kvankam terure frapita de la tertremo de 2009, komencas revivigi. Ĝia historia centro tiel grave kaj bedaŭrinde difektita estas tuta konstruejo por reakiri tiun ĉi urbon kiu reprezentas la plej gravan centron en la regiono ne tiom pro sia administra funkcio kiel ĉefurbo, sed por arto kaj historio. Teramo estas la alia urbo, kiu havas bonegan artan heredaĵon; Sulmono de tre antikva origino kombinas historion kaj metian kaj industrian evoluon; Avecano, la plej grava centro de Marsikio, estis revivigita post giganta sismo kaj konservas spurojn de ĝia antikva historio

Historio

Romia Anfiteatro de Alba Fucens

Antaŭ la alveno de la romianoj en Abruco la civilizoj de la Marsi, Peligni, Vestini, Marrucini, Asculani, Frentani, Pentri formiĝis; ili tenace defendis sian identecon streĉe kontraŭbatalante la provojn de submetiĝo faritaj de la romianoj. Inter la 4a-3a jarcento a.K. okazis la luktoj kontraŭ Romo, kiuj havis lastan provon de ribelo eĉ post kiam la lokaj loĝantaroj estis enkorpigitaj en la Imperion, kiam en 91 a.K. ili leviĝis formante la Itala Ligo. En tiu senco la vorto Italia eble estis uzita por la unua fojo, aperante sur moneroj kaj medaloj faritaj en tiu tempo.

La nomo Apruzzo aperas kun la longobardoj (6a-8a jarcento) por indiki la areon de Teramo por tiam etendi al la resto de la regiono. Kun la Longobardoj kaj poste kun la Frankoj, Abruco estis unuigita al la Duklando de Spoleto; en 843 la aŭtonoma ento de Marsia estis establita en la centra interna areo., ĝis en la 12-a jarcento papo Adriano la 4-a donis la regionon al Vilhelmo la 1-a, normanda reĝo de Sicilio. La normanda posedo ne daŭris longe, ĉar Abruco en la 13-a jarcento aliĝis al la ŝvaboj en la kunteksto de la luktoj inter la Imperio kaj la papo. En ĉi tiu periodo la urbo La-Aglo estis fondita. La periodo de aparteno al la Regno de Napolo (aŭ al tiu de la Du Sicilioj) komenciĝas ĝis la unuiĝo de Italio.

Kvankam geografie parto de Centra Italio, Abruco estas ligita per tradicio, historio, dialekto, kulturo kaj ekonomio al Suda Italio. Religiaj festoj, kaj precipe Sankta Semajno, estas festataj kun aparta partopreno, kun procesioj, tradiciaj procesioj en lokaj kostumoj, sanktaj reprezentadoj.

Klimato

Baze, la klimato de Abruco estas mediteranea klimato, kun varmaj kaj sekaj someroj kaj mildaj kaj pluvaj vintroj. Ĉar la regiono estas proksima al Adriatiko, ĝi estas malferma al la influo de nord-orientaj ventoj, malaltigantaj la temperaturon.

Tamen, en Abruco tre gravas la alto super la marnivelo. Montoj estas multe pli malvarmaj ol la marbordo, kaj la valoj inter la montoj estas influataj de la proksimaj montoj, precipe kiam sur tiuj abundas neĝo.

Eniri

Eniri aŭte

Ekzistas tri aŭtovojoj kiuj servas la regionon:

• Aŭtovojo A24: ligas la regionon kaj la urbon Teramo kun Romo kaj la tuta Latio pasante tra La Aglo.
• Aŭtovojo A25: ligas la regionon kun Latio, de Peskaro al Romo.
• Aŭtovojo A14: ligas la regionon al la aliaj adriatikaj marbordaj regionoj.

Eniri aviadile

• Ĉe Abruco Internacia Flughaveno surteriĝas naciaj flugoj el Milano (Linate), Bergamo, Cagliari, kaj Torino, same kiel eŭropaj el Bruselo-Charleroi, Frankfurto-Hahn, Ĝirono-Kosta Brava, Londono-Stansted, Parizo-Beauvais, Duseldorfo-Weeze, Oslo-Torp. La flughaveno situas je 3 km de Peskaro kaj estas konektita al ĝi per buso n-ro. 38, kiu foriras ĉiujn 15 minutojn de la centra stacidomo.

Eniri trajne

La regiono povas esti atingita per fervojo de diversaj regionoj kaj lokoj:

• Adriatika Fervojo: ligas la regionon kun la adriatikaj marbordaj regionoj.
• Avezzano-Roccasecca fervojo: ligas la regionon kun malalta Latio (Valo de Liri).
• Fervojo Romo-Sulmona-Pescara: ligas la regionon kun la ĉefurbo kaj Latio.
• Sulmona-Isernia fervojo: ligis la regionon kun la urbo Isernia kaj la regiono Molise (ne plu funkcias)
• Fervojo Terni-Sulmona: ligas la regionon kun Umbrio kaj la urbo Terni.
• Sangritana fervojo, ligas Castel di Sangro kun Lanĉano.

Eniri buse

Peskaro, La Aglo kaj Teramo estas konektitaj per TUA-busoj kun Romo, Napolo kaj Salerno.

Transportiĝi

Publika transporto

Vidi

Bildgalerio

• 
  Lanĉano
• 
  Kampotosto
• 
  Paĉentro
• 
  Trabuko apud Vasto
• 
  Castel del Monte (komunumo)

• 
  Preĝejo Sankta Maria de la Pietato
• 
  Urbodomo en Peskaro
• 
  Peskaro
• 
  La Aglo
• 
  Montesilvano
• 
  Teramo
• 
  Kjeto

Fari

• Grimpi sur montoj. Multaj montoj en Abruco proponas malkrutaj deklivoj kaj permesas al ĉiuj la sperton atingi montopintojn. Aliflanke, estas kelkaj instigantaj krutaĵoj, precipe en la masivo Gran Sasso.
• Observi bestojn. La abundo de naciaj parkoj kaj naturrezervejoj favoras la observadon de bestoj, inter kiuj ursoj, cervoj, ĉamoj, agloj.
• Partopreni en tradiciaj festoj. Estas kelkaj nekutimaj festoj, kiel la Festo de la Serpentokaptistoj en Cocullo (1-a de majo), religia procesio honore al Sankta Dominiko, kies statuo estas kovrita per nevenenaj serpentoj.
• Marŝi tra arbaroj. Eblas longe promeni per piedvojoj tra arbaroj, montoj kaj montetoj, kun belegaj vidoj.
• Skii. Vintre estas neĝo kutime super 1200-1400 m; super 1600 m ĝi povas esti tre abunda. Abruco estas tre rekomendinda por marŝskiado, kiu eblas ĝis aprilo (en kelkaj lokoj eĉ ĝis majo).
• Marbani sin. Laŭ la marbordo estas larĝaj sablejoj; la maro estas preskaŭ ĉie malprofunda. Tiuj ecoj igas la adriatika marbordo tre taŭga por infanoj, familioj kaj maljunuloj.

Aĉeti

Manĝi

Tradiciaj manĝaĵoj

Arrosticini

• Arrosticini (elp. arrosti'ĉini). Rostostangetoj de ŝafa viando. El Abruco tiu tradicia plado disvastiĝis en aliaj partoj de Italio. Tamen en Abruco ĝi gardas pli da varioj kaj da servomanieroj.
• Scrippelle (elp. skri'ppelle). Maldikaj, mallarĝaj strioj el ovoj, ofte trempitaj per buljono el koko. Tiu plado originas el la provinco de Teramo (nordorienta Abruco).

Scrippelle

• Spaghetti alla chitarra (elp. spa'getti 'alla ki'tarra). Chitarra estas la itala vorto por "gitaro" (do la signifo laŭlitere estas "vermiĉeloj kun gitaro"). Ĉi tie tamen la vorto celas apartan ilon por hejmfari tiun pastaĵon, similan al spagetoj sed kun kvarangula sekcio. Kutime oni aldonas kuiritan tomatosaŭcon, kun aŭ sen viandpecetoj. La tradicia abruca plado similas al pladoj de Latio kaj Apulio, ankaŭ kvarangulaj vermiĉeloj, kiuj tamen estas faritaj per malsamaj iloj (en Latio ili ofte estas bongustigitaj per saŭco sen tomato).
• Pico scima (elp. ŝima). Tre simpla pico, farita nur kun faruno, oleo kaj blanka vino, sen saŭco.
• Sagne e ceci (elp. sanje e ĉeĉi). Plataj pastaĵetoj (sagne) kaj kikeroj (ceci).

Buletoj fromaĝo kaj ovoj

• Pallotte cacio e ova (elp. pa'llotte kaĉo e ova), t.e. "buletoj fromaĝo kaj ovoj". Buletoj faritaj per sekigita pano, fromaĝo, ovoj, kun tomatosaŭco.
• Sukermigdaloj (itale: confetti, elp. kon'fetti). Sulmona estas fama pro siaj sukermigdaloj.

Vegetarismo kaj veganismo

Kiel en granda parto de Italio, komunaj pladoj estas diversaj pastaĵoj garnitaj per diversaj saŭcoj.

Veganoj ĉiam petu ĉu la pastaĵoj entenas ovon. Ordinare, spaghetti alla chitarra entenas ĝin. Se la saŭco ne entenas viandon, ordinare ili estas taŭgaj por multaj vegetaranoj, sed ne por veganoj. Sagne e ceci estas ordinare taŭgaj por veganoj.

Pluraj specoj de pico taŭgas por veganoj. Inter ili pico scima, kiu tamen estas tre simpla plado.

Pallotte cacio e ova ordinare ne entenas viandon, do ili taŭgas por lakto-ovo-vegetaranoj.

Trinki

Alkoholaĵoj

Du konataj lokaj vinoj en Abruco estas Trebbiano d'Abruzzo (blanka vino) kaj Montepulciano d'Abruzzo (ruĝa vino). Fakte, ili estas farataj el la abruca versio de vinberspecoj kulturataj en pluraj regionoj. Aparta vario de Montepulciano d'Abruzzo estas Cerasuolo d'Abruzzo, kutime rozkolora.

La vinoj Pecorino kaj Passerina (ambaŭ blankaj) estas produktataj el la samnomaj vinberspecoj, kulturataj preskaŭ nur en Abruco kaj Markio.

Loĝi

Esperanto

Eksteraj ligiloj

http://www.abruzzoturismo.it