Piemonto

Piemonto (Piemonte)
Lando	Italio
Ĉefurbo	Torino
Areo	25.400 km²
Loĝantaro	4.273.000 (2020)

Piemonto, (Itale: Piemonte (elp. Pje'monte), estas regiono de Nordokcidenta Italio, kaj la dua plej vasta itala regiono post Sicilio.

Borderata norde kaj okcidente de la larĝa zono de montoj, inter la plej altaj en la Alpoj, Piemonton trafluas la rivero Pado kun pluraj alfluantoj; ĉi tie estas la plej okcidenta parto de la Pada Ebenaĵo.

Turistoj venas en Piemonton por ĝui la montojn (precipe vintre, por skiado) sed ankaŭ por viziti la monumentojn kaj la muzeojn de Torino kaj de kelkaj malpli famaj urbetoj. Amantoj naturon nepre vizitu la Nacian Parkon de la Granda Paradizo (it. Gran Paradiso), la unuan nacian parkon kreitan en Italio (1922); pluaj protektataj areoj meritas viziton (inter ili la Nacia Parko de la Granda Valo, Val Grande). Por la religia turismo estas menciindaj la sep Sanktaj Montoj, inter kiuj la sanktejo de Oropa.

Provincoj (Subregionoj)

Administre la piemonta teritorio dividiĝas en ok partoj: La metropola urbo Torino kaj sep provincoj:

La 8 provincoj de Piemonto

Poz.	Provinco/Metropola urbo	Loĝantoj	Areo (km²)
1	Torino	2.199.782	6 827
2	Alesandrio	407 049	3.560,42
3	Asto	206.265	1.493
4	Bjelo	169.560	913,72
5	Kuneo	580.789	6.902,65
6	Novaro	344.010	1.339
7	Verbano-Kusio-Osolo	154.233	2.255
8	Verĉelo	165.760	2 088

Urboj

Sekvas listo de urboj kun pli ol 40 000 loĝantoj.

Urbo	en teritorio de:	loĝantoj
Torino	Metropola urbo Torino	844.000
Novaro	Provinco Novaro	101.600
Alesandrio	Provinco Alesandrio	91.100
Asto	Provinco Asto	73.300
Monkaljero	Metropola urbo Torino	56.300
Kuneo	Provinco Kuneo	55.900
Kolenjo	Metropola urbo Torino	48.300
Rivolio	Metropola urbo Torino	47.100
Nikelino	Metropola urbo Torino	46.300
Septimo Torina	Metropola urbo Torino	45.800
Verĉelo	Provinco Verĉelo	45.100
Bjelo	Provinco Bjelo	42.600

Esperantaj urboj

En Piemonto estas du tre aktivaj E-grupoj en la urboj:

• Torino
• Verĉelo (itale Vercelli elp. Verĉelli)

Aliaj cellokoj

Aliaj gravaj urboj estas Bardonecchia, Susa kaj Ivrea.

Komprenu

Sur la dentitaj brilaj pintoj, la ĉamo saltas.
De glacieroj egaj la lavango tondras ruliĝante tra la muĝantaj arbaroj. 
Sed el la silentoj de la disŝutita bluo, la aglo eliras en la sunon,
kaj etendas, en malrapidaj deklivaj rondoj, la nigran, solenan flugon.
Saluton, Piemonto! ...
Giosuè Carducci, Rimoj kaj ritmoj / Piemonto, 1890

La termino Piemonto, kiu de la fino de la 12a jarcento aperis skribita en la topografiaj mapoj en la latina versio Pedemontium aŭ Pedemontis signifas "ĉe la piedo de la montoj", kaj fakte Piemonto estas ĉirkauita de altaj montoj ĉe tri flankoj, norde ĉe la limo kun Svislando, okcidente ĉe la limo kun Aosta Valo kaj Francio, kaj sude kun Ligurio. Oriente ĝi malfermiĝas al la ebenaĵo de la Pada Valo.

Teritorio kaj turismaj lokoj

Altometrio de Piemonto

La teritorio de la regiono povas esti dividita en tri samcentraj bandoj, el kiuj la pli larĝa kaj pli ekstera konsistiĝas el la Alpoj kaj Apeninoj (ĉ. 43% de la regiona teritorio). Interne estas la monteta areo (31% de la teritorio), kiu ĉirkaŭas la ebenan areon (26% de la teritorio).

"Piemontaj Alpoj": La okcidentaj kaj nordaj limoj de Piemonto estas tute okupataj de la Alpoj ĝis la okcidenta marbordo de la Maĵora lago (la lagon kundividas ankaŭ Lombardio oriente kaj Svislando norde); ĉi tie estas kelkajn el la plej gravaj Alpaj pintoj, inkluzive de la Monte Rosa, la Gran Paradizo (kies pinto tamen troviĝas en Aosta Valo) kaj la Monviso.

En la regiono fluas multaj riveroj kaj torentoj, ĉiuj alfluantoj de la rivero Pado, kiu originas ĉe 'Pian del Re', ĉe la piedo de la monto Monviso.

La intereson de la regiono por vintra turismo estas certigita de skiejoj de internacia renomo, multaj el kiuj gastigis la konkursojn de la Vintraj Olimpikoj de Torino 2006. Ankaŭ la aspektoj naturalismaj kaj historiaj-kulturaj de la areo estas aparte allogaj, kiuj faras la alpan medion celon taŭga por ĉiuj sezonoj: la Piemonta Alpa arko gastigas, interalie, la Natura Parko de la Maraj Alpoj (en la provinco de Cuneo) kaj la Parko del Gran Paradiso (en la provinco de Torino), same kiel kelkaj el la plej gravaj monumentoj en la historio de arto kaj monda arkitekturo, kiel ekzemple la 'Sacra di San Michele', super la Val di Susa, kaj la 'Sacro Monte di Varallo', ne malproksime de Lago de Orta. La piemonta sekcio de la Alpa arko ankaŭ gastigas gravajn vojojn direkte al Francio, kiel ekzemple la E74-vojo de Col di Tenda kaj la E70 de Frejus, ĉe la fundo de la Val di Susa. La plej gravaj urboj estas Biella, Sestriere, Macugnaga, Domodossola, Verbania, Stresa, [[Susa (Italio)|Suzo] ], kaj Ivrea. De grava turisma intereso estas la lokoj ĉe la marbordoj de la Maĵora Lago kiuj, ĉe la piemonta bordo, estas Arona, Baveno, Verbania, Cannobio kaj Dormelletto.

"Piemontaj montetoj": La areo inkludas grandan sekcion de suda Piemonto kaj etendiĝas de la orienta parto de la provinco de Cuneo ĝis la nordorienta parto de la provinco de Alessandria. De okcidento al oriento, la Piemontaj montetoj inkluzivas la teritoriojn de Langhe, Roero kaj Monferrato. La tipeco de la montetaj pejzaĝoj de Malsupra Piemonto, karakterizitaj de jarcent-aĝa interago inter antropikaj kultivaĵoj (antaŭ ĉio vito), arbaroj kaj malgrandaj vilaĝoj riĉaj je historio, lastatempe permesis la Paesaggi Vitivinicoli de Langhe -Roero kaj Monferrato esti agnoskita kiel Monda Heredaĵo, kun rezolucio de la 22-a de junio 2014, dum la 38-a sesio de la Unesko-komitato en Doho. La ĉefaj urbaj centroj en la areo estas Bra, Alba, Canelli, Nizza Monferrato kaj Asti. Krome ekzistas pluraj vilaĝetoj kiel Monforte d'Alba, Cella Monte, Neive, Barolo, Barbaresko. En Roero la ĉefaj lokoj krom Bra estas ankaŭ Govone kaj Guarene.

"Piemonta Apenino": La Piemonta sekcio de la Apeninoj etendiĝas en la suda areo de la provinco de Alessandria. La valoj Erro kaj Scrivia formas ĝian spinon. Acqui Terme, Ovada kaj Tortona konsistigas la ĉefajn alirpunktojn al la regiono, kiu en sia suda parto limas kun la provinco Ĝenovo.

"Piemonta pada ebenaĵo": Novaro kaj Verĉelo norde de Pado estas la ĉefaj urboj de la Piemonta ebenaĵo, situanta en fekunda ebenaĵo kie la rizkultivado disvolviĝis dum la jarcentoj.

.

la rivero Pado en Torino.

Cannero Riviera ĉe Lago Maggiore.

Orta San Giulio - Lago d'Orta.

Historio

En la unua jarmilo a.K ĝi estis okupita fare de keltaj kaj liguriaj triboj, inkluzive de la Taŭrinoj, poste subigitaj fare de la romianoj, kiuj fondis koloniojn kiel ekzemple Eporedia (Ivrea) kaj Augusta Taurinorum (Torino). En la unuaj jaroj post la falo de la Okcident-Romia Imperio, Piemonto venis sub la kontrolon de la ĝermanaj triboj. En 774 Karlo la Granda konkeris la lombardan regnon, inkluzive de Piemonto. En la 11-a jarcento Oddone di Savoia akiris la du gravajn markojn de Torino kaj Ivrea. La procezo de unuigo de Piemonto sub la Savoja familio daŭris plurajn jarcentojn, nur post la paco de Cateau-Cambrésis (1559) Emanuele Filiberto kaj liaj posteuloj povis komenci la procezon de definitiva unuiĝo, finita en 1748 kun la traktato de Aachen.

Post la napoleona dominado (1798-1814), Piemonto sekvis la destinon de la Regno de Sardio kaj ludis centran rolon en la itala Risorgimento kaj en la konstruado de la unueca itala ŝtato (1861). Impona estis la industriigo de la regiono, kiu el la tradicia agrara strukturo de la Savoja reĝlando, fondita sur la hegemonio de la burokratiaj kaj armeaj klasoj kaj de la landa aristokrataro, povis iniciati, ekde la Cavouria epoko (1852-1861), rapida procezo de modernigo ĝis ĝi fariĝis, komence de la dudeka jarcento, grava areo de la industria triangulo, kiu lanĉis la italan ekonomian ekflugon. En la rapida evoluo ne mankis ĉefe teritoriaj malekvilibroj inter la Torina areo, la ĉefa sidejo de industriigo, kaj la ankoraŭ ĉefe kampara ekonomio de la resto de la regiono. La ekonomia ŝtofo, en kiu FIAT havis superregan lokon, altiris en la kvindekaj kaj sesdekaj jaroj grandan migrantan fluon de aliaj regionojj, ĉefe Veneto kaj la sudo de Italio, kiu kaŭzis profundajn sociajn kaj kulturajn transformojn.

Eniri

Eniri avie

• Flughaveno de Torino-Caselle (Aeroporto "Sandro Pertini" di Torino Caselle): estas la ĉefa piemonta flughaveno. Ĝi estas je 16 km norde de Torino, kaj konektita al la urbo per la aŭtovoja ligo Torino-Caselle kaj la provinca strato 2; oni povas atingi ĝin pere de aŭtobuso inter la fervoja stacidomo Torino Porta Nuova kaj Caselle Aeroporto, kaj ankaŭ pere de la fervojo Torino-Ceres.
  • Flugoj de/al aliaj italaj urboj: Alghero, Bari, Brindisi, Cagliari, Catania, Lamezia Terme, Lampedusa, Napoli, Olbia, Palermo, Pescara, Reggio Calabria, Roma-Fiumicino, Trapani.
  • Flugoj internaciaj: Barcellona, Bruxelles, Dublino, Düsseldorf, Francoforte sul Meno, Ibiza, Istanbul, Lisbona, Londra, Madrid, Malta, Monaco di Baviera, Parigi.
• Flughaveno de Cuneo-Levaldigi (Aeroporto Internazionale di Cuneo): je 21 km nord-oriente de la urbo Cuneo, Ĝi estas konektita al la fervoja stacidomo de Savigliano kaj tiu de Fossano kaj atingebla raggiungibile pere de aŭtobuso el Torino, Cuneo kaj Fossano aŭ per la aŭtovojo Torino-Savona.
  • Flugoj de/al aliaj italaj urboj: Alghero, Cagliari, Isola d'Elba, Roma-Ciampino, Trapani.
  • Flugoj internaciaj: Bacău, Bucarest-Otopeni, Casablanca, Hurghada, Marrakech, Satu Mare, Tirana.

Eniri trajne

• El Francio: rekte al Torino el Lione laŭ la Tunelo de la Frejus.
• El Svisio: tra Domodossola.

Eniri aŭtomobile

• El Francio:
  • Laŭ la tunelo de la Frejus aŭ de la Monto Blanka,
  • Tra la Monteto de la Maddalena (Col du Larche),
  • Tra Ventimiglia aŭ la Monteto de Tenda.
• El Svisio: tra la Sempione aŭ laŭ la tunelo de la Granda Sankta Bernardo.
• El aliaj regionoj de Italio: laŭ la aŭtovojoj A4 Torino - Trieste, A21 Torino - Piacenza, A6 Torino - Savona, A5 Torino - Aosta - Monte Bianco ; A7 Milano - Genova ; A32 Torino - Bardonecchia - Traforo del Frejus ; A33 Asti - Cuneo ; A26 Genova - Gravellona Toce.

Transportiĝi

Publika transporto

Vidi

• Romia epoko Pordego Palatina kaj strato XX Settembre en Torino. Elfosadoj de Libarno ĉe Serravalle Scrivia. Elfosadoj de Augusta Bagiennorum en la Cuneo-areo.
• Romanika arto La romaniko estas bone dokumentita en Piemonto. Katedralo Casale Monferrato. Preĝejo San Giorgio en Valperga kaj tiuj de San Bartolomeo kaj la Beata Vergine Assunta en Villadossola. En la Astigiano Abatejo de Vezzolano, Preĝejo San Lorenzo en Montiglio Monferrato, la preĝejo Sanktuloj Nazario kaj Celso en la ĉirkaŭaĵo de Montechiaro kaj la preĝejo San Secondo en Cortazzone. La plej okulfrapaj ekzemploj estas la abatejo Sanktaj Nazario kaj Celso en la areo de Novara kaj la Baziliko San Giulio sur la samnoma insulo en Lago de Orta. La preĝejo San Michele havas transirstilo de romanika ĝis gotika kaj same oni povas diri pri la Kastelo de Gabiano.

• 
  La preĝejo San Michele, simbola monumento de Piemonto, gardas la enirejon al la Val di Susa de Torino
• 
  Abatejo San Nazzaro (NO), la fasado
• 
  Baziliko San Giulio, Lago de Orta
• 
  Villadossola - Preĝejo S. Bartolomeo
• 
  Freskoj en la Kapelo Sankta Eldrado ĉe la Abatejo Novalesa, ĉe la piedo de Mont Cenis

• Gotika arto Ekzemploj de gotiko estas la Katedralo de Asti, la baziliko Sant'Andrea en Verĉelo, la katedralo de Chieri, la preĝejo San Giovanni en Saluzzo kaj tiuj de San Marco kaj Santa Maria delle Grazie en Varallo. La abatejo Sant'Antonio di Ranverso havas freskojn de Giacomo Jaquerio

• 
  La Preĝejo Precepto de Sant'Antonio di Ranverso en Buttigliera Alta (TO)
• 
  Katedralo de Asti.
• 
  Verĉelo, Sant'Andrea.
• 
  Katedralo de Chieri
• 
  Katedralo de Saluzzo

• Jarcentoj XV - XVI Ekzemploj de Renesanca arkitekturo estas la Kastelo San Genuario en Crescentino en la Verĉela areo kaj la preĝejo San Cristoforo en Verĉelo.
• Jarcentoj XVII - XVIII Palaco Borromeo sur Isola Bella (Majora Lago). Ekzemploj de Rokoko estas la palaco de Venaria Reale.
• Jarcentoj XIX - XX La katedraloj de Novara kaj Alessandria estas ekzemploj de novklasikismo kune kun la Reĝa Kastelo de Racconigi..

Fari

Piemonto havas varian turisman pejzaĝon, kun teritorio kiu prezentas grandan riĉecon da ŝancoj.

Lagoj

Tre populara printempe/somere estas la laga areo ĉe la orienta limo de la Regiono (Lago Maggiore, Lago d'Orta kaj Lago di Viverone), kie ekzistas establita hotela distrikto. .

Vintraj kaj montaj sportoj

La areo de vintraj sportoj estas la areo proksime al la okcidenta limo, en Valle di Susa kaj Val Chisone same kiel kelkaj famaj skiejoj ankaŭ en la Cuneo-areo (Limone Piemonte, Artesina) . Ĉiuj neĝaj sportoj estas praktikataj ĉi tie vintre, dum somere la skiliftoj permesas facilan aliron al Alpaj panoramoj de rimarkinda beleco.

Manĝaĵo kaj Vino

Langhe, Monferrato kaj la areo de Saluzzo estas anstataŭe la hejmo de la "dolĉeco de la vivo", kun multaj agroturismoj kiuj donas la ŝancon aprezi la grandan agrikulturan riĉecon de la Regiono. . Eĉ la areoj de la plej malnova turisma matrico ekipis sin por alfronti kreskantan postulon je altkvalitaj manĝaĵoj kaj vino. La regiona ĉefurbo, Torino, ankaŭ fariĝas montrofenestro de la piemonta teritorio. Establis sin kiel la "ĉefurbo de gusto", ĝi plibonigas la eno-gastronomian heredaĵon de la Regiono danke al multaj profesiuloj kaj la rolo ludita de la "Salono de la Gusto kaj de la Patrino Tero". Ne hazarde la urbo vidis la malfermon de la unua Eataly, sed ankaŭ de novigaj iniciatoj en la kampo de rapida manĝo rilate al lokaj produktoj.

Kultura turismo

La urbo Torino distingiĝis en la lastaj jaroj pro la remalkovro de rimarkinda historia-arta heredaĵo pro sia rango kiel eŭropa kortego inter la 17-a kaj 19-a jarcentoj. Distingita en la historia centro per tre ordigita kaj bone finita urba formo el arkitektura vidpunkto, simila al kelkaj urboj de najbara Francio, oni povas viziti gravajn muzeojn naskitajn el la kolektoj de la Savoja reganta familio, kiel la egipta muzeo, la Reĝa Armilejo, la Reĝa Biblioteko kaj la "Galleria Sabauda", ​​same kiel palacoj kaj historiaj hejmoj. La urbo estas ĉirkaŭita de rondo de barokaj reĝaj loĝejoj konstruitaj de la Savojo inter la 17-a kaj 19-a jarcentoj, hodiaŭ grupigitaj en la turisma cirkvito de la "Reĝaj Loĝejoj". Gravas ankaŭ la spuroj de la industria pasinteco, kiu ĉiam faris la urbon loko de novigado, pioniro en multaj kampoj. Atestu la Nacian Aŭtomuzeon, proksime de la antaŭa Fiat-fabriko en Lingotto, kaj la Nacia Kinejo-Muzeo loĝigita en la Mole Antonelliana. En la kampo de sporto, la Juventus-Muzeo ĝuis konsiderindan sukceson. La Val di Susa havas rimarkindan histori-artan heredaĵon pro la ĉeesto de la Via Francigena, kun kvar grandaj mezepokaj abatejoj kaj reto de arta heredaĵo disigita en preĝejoj kaj kapeloj en la areo, ambaŭ en la Malsupra kaj Supra Suza Valo.

Ekskursoj

Estas multaj ŝancoj por promenoj kaj ekskursoj. Danke al frua praktiko de alpa turismo, preskaŭ ĉiuj montoj de Piemonto prezentas ne nur reton de vojetoj kaj mulvojoj, sed ankaŭ multajn ŝirmejojn, kiuj estas utilaj kiel haltejoj. Tre popularaj estas la strukturoj ĉirkaŭ Monviso, en Val di Susa, en Valli di Lanzo, en Ceresole, ĉe la piemonta flanko de la Parko Gran Paradiso kaj en la Monte Rosa areo.

Vojo "Francigena"

La Monteto Moncenisio, la Monginevro kaj la valfundo de la Val di Susa estas trafiklokoj por pilgrimantoj de la "Via Francigena" de la Valle di Susa, dum la areoj "Eporediese" kaj "Canavese" gastigas la itinerojn de la Valle d'Aosta peco de la Via Francigena. Survoje vi povas admiri la multajn monumentojn de arto kaj kredo starigitaj de pilgrimantoj kiuj trapasis ĉi tiujn areojn tra la jarcentoj.

Komuniki

La ĉefa lingvo de la regiono estas kompreneble la itala; la piemonta dialekto estas parolata de ĉirkaŭ 2-3 milionoj da homoj en Piemonto; en parto de la provinco de Alessandria estas parolata ankaŭ la liguria.

En 2004 la regiona konsilio rekonis la piemontan kiel la regionan lingvon, sed ankaŭ decidis protekti la okcitanan, franc-provencan kaj Valseran malplimultojn.

Aĉeti

Manĝi

Tradiciaj manĝaĵoj

La kamparana tradicio postlasis sian influon al Piemonta kuirarto. "Bollito Misto" kaj "Fritto Misto" estas tradiciaj pladoj de antikva tradicio. La Bollito Misto konsistas el diversaj tranĉaĵoj de bovaĵo kaj porkaĵo, boligitaj kun legomoj kaj servataj kun elekto de saŭcoj (tipa estas la verda bano farita kun petroselo kaj ajlo). La Fritto Misto estas miksaĵo de legomoj, viandoj kaj dolĉaĵoj, diverse batitaj aŭ panigitaj antaŭ esti fritita (ekzemple, dolĉa semolo). Alia tradicia plado estas la Bagna Cauda: ĝi konsistas el saŭco bazita sur ajlo kaj anĉovoj, longtempe kuirita sur tre malalta fajro, kiu estas servata kun diversaj krudaj kaj kuiritaj legomoj (ekz. kruda brasiko, bakita cepo kaj bruligitaj paprikoj). Tipa plado de la Verĉela areo estas la Panissa, kiu estas speco de rizoto konsistanta el rizo de la varioj Arborio, Baldo aŭ Maratelli, faboj de la tipa kvalito kreskigita en Saluggia, cepo, Barbera ruĝa vino, lardo, "salam d'la duja", salo kaj pipro.

Torino estis la centro de la disvastiĝo de ĉokolado tra Eŭropo; en ĝiaj kukejoj estas bonegaj ĉokoladoj (ekz. la Gianduiotto, avela ĉokolado, aŭ la Grappino de amara ĉokolado plenigita per grapo). En Ivrea oni povas trovi ankaŭ la Torta 900, deserton kun bazo de kakaa "pandispagna", plenigita per delikata ĉokolada kremo.

Trinki

Alkoholaĵoj

Piemonto estas fama pro siaj korpaj ruĝaj vinoj, la "Barolo" kaj la "Barbaresco", sed ankaŭ la "Nebbiolo", la "Dolcetto", la "Arneis", la "Freisa", la "Moscato d'Asti", la "Erbaluce di Caluso" ĝuste akiras la aprezon de la ŝatantoj de vino. Sendube ankaŭ la "Gavi", unu el la plej bonaj italaj blankvinoj. La plej multaj el la vitejoj estas en la provincoj de Asti kaj Alessandria, sed vinkultivado prosperas ĉie en la regiono.

Do, Piemonto estas regiono de grandaj vinoj; komencante per la plej fama, la Barolo, jen la listo de la plej gravaj:

• Alta Langa
• Asti e Moscato d’Asti
• Barbaresco
• Barbera d’Asti
• Barbera del Monferrato superiore
• Barolo
• Brachetto d’Acqui
• Canelli
• Cortese di Gavi
• Dolcetto di Dogliani superiore
• Dolcetto di Diano d’Alba
• Dolcetto di Ovada superiore
• Erbaluce di Caluso
• Gattinara
• Ghemme
• Monferrato
• Nizza
• Roero
• Ruchè di Castagnole
• Terre Alfieri (Nebbiolo e Arneis)

Loĝi

Sekureco

Piemonto ne prezentas apartajn riskojn el la vidpunkto de krimo, la tuta regiono estas ĝenerale sekura. Klare en ĝia ĉefurbo, Torino, estante tre loĝata urbo ekzistas risko (tamen tre malalta) esti viktimo de ŝtelado. En malgrandaj montaraj urboj, aliflanke, vi povas ripozi trankvile, se vi ekzercas la normalan prudenton.

Esperanto

Esperantaj renkontiĝoj

En 2023 la Universala Kongreso okazis en la ĉefurbo de Piemonto, la urbo Torino.

https://www.esperanto.it/torino2023

Viziti plu

• Karnavalo: Karnavalo en Ivrea, Karnavalo en Oleggio, Karnavalo en Pinerolo kaj Karnavalo en Vercelli.
• Kristnasko: Mekanika Kripo en Cavallermaggiore (CN)