Togolando
| |||
 | |||
| Ĉefurbo | Lomeo | ||
Togolando estas lando en Okcidentafriko.
Sciindaĵoj
redaktiOrigine la nomo "Togo" indikis loĝlokon de la popolo Ewe, kiu situis ĉe la bordoj de la samnoma lago. En la lingvo ewe, to-go pimalpli signifas "iri al la akvo". En la vilaĝo Togo, la germanoj intertraktis kun loka estro, obtenante la regadon de la regiono, kiun ili baptis Togolando ("lando de Togo"). Poste "Togo" fariĝis ofta maniero referenci al la tuta germana kolonio, kaj la vilaĝo Togo renomiĝis Togoville.
Togolando estas unu el la ĉefaj turismaj cellokoj de Usono kaj Eŭropo en Okcidenta Afriko. La ĉefaj allogoj estas la naturaj strandoj, sed parto de la turismo estas direktita al celoj naturismaj (naciaj parkoj, la Montoj de Togolando) kaj kulturaj (la vilaĝoj de lokaj loĝantaroj). Politika malstabileco kaj la ĉeesto de diktatora reĝimo tamen kaŭzis akran malkreskon de vizitantoj en la lastaj jardekoj; malgraŭ tio ĝi restas grava turisma celo.
Ĉirkaŭ triono de la loĝantaro vivas sub la internacia limo de malriĉeco je $ 1,25 tage.
Regionoj
redakti
Urboj
redaktiAliaj cellokoj
redaktiKomprenu
redaktiTereno
redaktiNorde estas savano en sufiĉe ebena areo; en la centro de la lando la tereno estas monteta. De sudokcidento ĝis nordoriento kurbiĝas la montoĉenon de Togolando, malmulte altan; Pic Baumann kun ĝiaj 986 m, estas la plej alta. En la suda areo estas altebenaĵo (kun alteco inter 100 kaj 300 m) kiu malrapide kuniĝas en marborda malaltebenaĵo riĉa je grandaj marĉaj kaj lagunaj areoj.
La hidrografio de la lando estas difinita per du basenoj: tiu de la rivero Oti, kiu originas en la nordo de Benino kaj poste fariĝas alfluanto de la lago Volta (Ganao), kaj tiu de la rivero Mono, kiu devenas de la montoj de Togolando kaj poste formas grandan parton de la marborda ebenaĵo kaj enfluas en la Gvinean Golfon. La Mono nutras la artefaritan lagon de Nangbéto. Apud la maro estas vasta laguno, kies plej grava parto nomiĝas Lago Togo, apartigita de la maro per mallarĝa terstrio, kie estas dense loĝata kaj kultivita areo.
Historio
redaktiEstas malmultaj historiaj fontoj antaŭ la 15-a jarcento, la diskriminacia faktoro estas la alveno de la unuaj eŭropanoj: la portugaloj. La plej fruaj homoj en la regiono estas la Tambermaj, kiuj loĝis en la nordo en grandfamilioj, en vilaĝoj de fortikitaj domoj. Multaj triboj eniris Togolandon el najbaraj regionoj inter la 11a kaj 19a jarcentoj: la Ewe de Niĝerio kaj Benino, kaj la Minaj de Ganao.
En 1884, Germanio deklaris la protektoraton sur terpeco laŭ la marbordo kaj iom post iom etendis sian kontrolon enlanden. Ĉi tio fariĝis la germana kolonio de "Togolando" en 1905. Post la germana malvenko dum la unua mondmilito en aŭgusto 1914, britaj trupoj (de la Ora Marbordo) kaj francaj trupoj (de Dahomey), okupis Togolandon kiu fariĝis klaso B-mandato de la Ligo de la Nacioj, administrata de Britio kaj Francio. Post la dua mondmilito, Brita Togolando voĉdonis aliĝi al la Ora Marbordo kiel parto de la nova sendependa nacio Ganao, kaj franca Togolando fariĝis aŭtonoma respubliko ene de la Franca Unio, (fakte franca kolonio).
La 27an de aprilo 1960 ĝi akiris sendependecon, konsistigante la modernan ŝtaton Togolando.
En 1963, Togolando estis la scenejo de la unua milita puĉo en Afriko, sed sen sangoverŝado fare de serĝento Gnassingbé Eyadéma, kiu regis la landon ĝis sia morto en 2005, lia estis diktatoreco, kiu nur en 1993, post sennombraj internaciaj premoj, li cedis al la koncesio de liberaj elektoj, kiuj tamen venkis kvankam li estis akuzita pri fraŭdo de la opozicio. Eyadéma, kiu mortis en 2005, estis la plejlonge gvidanto en afrika historio: 38 jaroj de prezidanteco. Ankaŭ en 2005 lin sukcedis lia filo Faure Gnassingbé Eyadéma, ankaŭ kun puĉo. En 2007, novaj elektoj venkis la prezidantan partion, kaj nuntempe la situacio ŝajnas esti normaligita.
Etnoj
redaktiKlimato
redaktiPor elekti kiam viziti la landon estas konsilinde memori, ke la klimato estas tipe tropika kun averaĝaj temperaturoj de 27 ° C, registritaj en la mallonga marborda parto, ĝis ĉirkaŭ 30 ° C en la plej nordaj regionoj kun pli seka klimato (ne plu tropika sed karakteriza per la savano). En la sudo estas du pluvsezonoj (la unua inter aprilo kaj julio kaj la dua inter oktobro kaj novembro) eĉ se la averaĝa pluvado ne estas tre alta.
Eniri
redaktiTransportiĝi
redaktiVidi
redaktiFari
redaktiKomuniki
redakti
Krom la franca, uzata kiel intergenta lingvo, en iuj areoj estas ankaŭ parolata la Germanan sed ankaŭ multaj afrikaj lingvoj, inkluzive de multaj dialektoj de la ewe-lingvo, kotokolia kaj kabiea. Entute katalogiĝis 39 malsamaj lingvoj en la nuna uzo en la lando.
Ewe-lingvo estas senkompare la plej parolata gepatra lingvo, kun la eweoj loĝantaj en la suda duono de la lando. Vi eble ankaŭ renkontos la minan lingvon en la ĉirkaŭaĵo de Aneho. Kabiea estas la superrega lingvo de Norda Togolando.
La Angla ne estas tre uzata en la lando, krom en la komercaj oficejoj kaj ĉefaj bankoj de la ĉefurbo Lomeo.
Aĉeti
redaktiVendejaroj
redaktiManĝi
redaktiTrinki
redaktiAlkoholaĵoj
redaktiLoĝi
redaktiSekureco
redaktiSano
redaktiRespekto
redaktiEsperanto
redaktiUnuiĝo Togolanda por Esperanto
En Togolando kunvenis en septembro 2021 la estraro de UTE por relanĉi la agadon de la landa asocio. De nun ĝis la fino de 2021 estas planataj jenaĵoj :
- oftaj estrarkunvenoj
- korespondado de la estraro kun la membroj de UTE
- organizi seminarion por trejni la homojn pri la nova agadmaniero de UTE
- organizi la 28an TEK (Togolandan Esperanto-kongreson.
Lokaj esperantistoj
redaktiLa unua esperantisto en Togolando estis Anomah. Li estis delegito de UEA en Lomeo en 1933.
En 2011 en novembro Adjé Adjévi partoprenis nome de Afrikaj esperantistoj je la unua Kongreso Tutafrika pri “Kulturo, ilo por evoluo en Afriko”, kaj rekte proponis Esperanton kiel interafrikan lingvon. Li estis prezidanto de UTE , vic-prezidanto estis Akpayédo Kodjo, sekretario Agbehou Yahovi, vic-sekretario Avoussou Olivier kaj kasistino SASOU Ewoe.
Nuntempe estas prezidanto Kokou Eviényiame Attaglo.
